Lüks Tüketim Sektöründe Franchise Sözleşmeleri
Giriş
Franchising, pazar erişimini ve marka bilinirliğini dünya çapında genişletmek için kullanılan popüler bir iş modelidir. Tek marka satma koşulu içeren mağaza sözleşmeleri (mono-brand store agreements) şeklindeki dağıtım sözleşmelerine kıyasla daha az yaygın olmasına rağmen franchising, lüks markaların dağıtım ağlarını genişletmek için kullanılan bir diğer önemli yöntemdir. Lüks markalar, yerel ortakların uzmanlığından ve pazar bilgisinden faydalanmak için franchising’i yeni pazarlara girme stratejisi olarak kullanırlar. Franchising ilişkisinin temelini ise franchise sözleşmeleri oluşturur. Bu makalede, genel hatlarıyla franchise sözleşmeleri, franchise veren ve franchise alanın temel yükümlülükleri, bu yükümlülüklerin lüks tüketim sektöründe nasıl farklılaştığı ile franchise sözleşmelerinin sona ermesi ve feshi incelenir.
Genel Hatlarıyla Franchise Sözleşmeleri
Türk mevzuatında franchise sözleşmelerini düzenleyen herhangi bir düzenleme veya franchise terimine ilişkin bir tanım bulunmaz. Taraflar, başta borçlar hukuku, ticaret hukuku, fikri mülkiyet hukuku ve rekabet hukuku olmak üzere yürürlükteki Türk mevzuatına uygun olmak kaydıyla franchise sözleşmelerinin hüküm ve koşullarını sözleşme serbestisi çerçevesinde kararlaştırabilir.
Öte yandan, Yargıtay 19. Hukuk Dairesi, 25.06.2001 tarihli bir kararında, franchise sözleşmelerini şu şekilde tanımlar: “Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getirilen sözleşmesel ilişkidir.” [1]
Daha basit bir ifadeyle, franchise sözleşmeleri, franchise verenin franchise alana bir ücret ve belirli yükümlülükleri yerine getirmesi karşılığında marka, ürün ve sistemlerini kullanma hakkı sağladığı; franchise alanın da bunun karşılığında franchise verenin standartlarına ve yönergelerine uygun olarak perakende satış yeri işletmeyi kabul ettiği iki tarafa borç yükleyen sürekli edimli bir ticari sözleşmedir.
Franchise verenin franchise sözleşmesinde düzenlenen başlıca yükümlülüklerini; (i) franchise sistemi ve franchise sözleşmesinin hüküm ve koşulları hakkında franchise alanı sözleşmenin imzalanmasından önce bilgilendirmek ve böylece franchise alanın yükümlülükleri hakkında öngörü sahibi olmasını sağlamak, (ii) franchise alana ürün ve diğer ilgili malzemeleri sağlamak, (iii) franchise alana franchise verene ait markalar ve ticaret unvanı üzerinde bir kullanım hakkı tanımak, (iv) know-how sağlamak, (v) franchise alana eğitim ve destek sağlamak, (vi) pazarlama ve reklam desteği sağlamak, (vii) franchise alanın münhasır bölgesi içinde herhangi bir franchise veya dağıtım anlaşması yapmamak, oluşturur.
Franchise alanın temel yükümlülükleri ise özetle şöyle sıralanabilir: (i) franchise giriş bedeli ve sürekli franchise bedelini (franchise alanın cirosu üzerinden tarafların anlaştığı oranda ödenir), (ii) franchise verenin çıkarlarını korumak ve sözleşme süresince franchise verenle rekabet etmemek, (iii) franchise verenin ürünlerinin satışını artırmak için en iyi çabayı göstermek, (iv) franchise verenin standart ve yönergelerine uymak, (v) franchise verenin markalarını, ticaret unvanını ve ürünlerini franchise verenin talimatlarına göre kullanmak, ve (vi) franchise verenin eğitim ve destek programlarına katılmak.
Lüks Franchising’in Temel Özellikleri
Lüks tüketim sektöründe franchise sözleşmeleri, markanın imaj ve itibarının korunmasını sağlamak üzere tasarlanır. Hem franchise alanın hem de franchise verenin yükümlülükleri, lüks tüketim sektörünün yüksek kaliteli ürünler, özel markalaşma ve müşteri deneyimine güçlü bir şekilde odaklanma gibi ayırt edici özellikleri nedeniyle diğer sektörlere kıyasla kısmen farklılık gösterebilir.
Lüks markaların katı pazarlama ve satış yönergeleri franchise alanların zorlayıcı standartlara uymasını gerektirebilir. Franchise alanlar, müşteriler için belirli düzeydeki ayrıcalığı ve lüks deneyimi sürdürmelidir. Bu çerçevede, franchise alanların mağazalarının iç tasarımına daha fazla yatırım yapmaları gerekir ve bu da diğer sektörlere kıyasla franchise alanların başlangıçta daha yüksek miktarda yatırım yapmalarına neden olur. Bununla birlikte, lüks markanın katı standartları doğrultusunda franchise verenin de franchise alana eğitim verme, sürekli pazarlama ve reklam desteği sağlama yükümlülüğü daha ağırdır. Bunun sonucunda, franchise alanlar, franchise veren tarafından daha sık ve daha katı denetim ve incelemelerin yapılacağını dikkate almalıdır.
Birçok lüks marka franchise alan’dan franchise giriş bedeli ve sürekli franchise bedeli talep etmese de franchise veren tarafından talep edilmesi halinde, bu bedeller çoğunlukla diğer sektörlerden daha yüksektir.
Bir diğer önemli konu ise çevrimiçi satışlardır. Covid-19'dan önce çoğu lüks markanın çevrimiçi satışı bulunmamaktaydı ve bugün hala birçoğunun çevrimiçi satışı bulunmaz. Bu nedenle, franchise sözleşmesinde franchise alanın ürünleri çevrimiçi satma hakkına sahip olup olmayacağının belirlenmesi oldukça önemlidir. Eğer franchise alana çevrimiçi satış hakkı verilmişse, franchise verenin internet sitesinin tasarımına ilişkin yönergelerinin sözleşmede açıkça düzenlenmelidir, nitekim müşterilerin çevrimiçi alışveriş deneyimleri de en az perakende mağaza deneyimleri kadar önemlidir.
Franchise Sözleşmelerinin Sona Ermesi ve Feshi
Franchise sözleşmeleri genellikle belirli süreli sözleşmelerdir. Sözleşme süresinin otomatik yenilenmesine ilişkin bir hüküm bulunmaması halinde, taraflar sürenin uzatılması konusunda mutabık kalmadıkça, franchise sözleşmesi, sözleşme süresinin bitiminde sona erer. Sözleşmenin feshine ilişkin hükümler ise genellikle tek taraflı düzenlenir ve sadece franchise alanın sözleşmeyi önemli ölçüde ihlal etmesi durumunda franchise verene fesih hakkı tanır.
Franchise sözleşmesinin sona ermesi veya feshi ile franchise alan, franchise verene ait sistemi ve fikri mülkiyet haklarını kullanma hakkını kaybeder. Bunun üzerine, mağazayı işletmeyi, franchise verenin ürünlerini satmayı, franchise verenin fikri mülkiyet haklarını ve know-how’ını kullanmayı derhal durdurmalı ve franchise verene ait tüm ürün, gizli bilgi, yönergeler ile fikri mülkiyet haklarıyla ilgili tüm materyalleri iade etmelidir. Franchise alanın franchise verene ait gizli bilgileri koruma, ifşa etmeme ve kullanmama yükümlülüğü fesihten veya sona ermeden sonra da süresiz olarak devam eder. Ek olarak, sözleşmenin sona ermesi veya feshi halinde franchise verenin franchise alanda kalan stokları yeniden satın alma yükümlülüğünün olup olmayacağı sözleşmede açıkça düzenlenmelidir.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) madde 122’de acentenin denkleştirme talebi düzenlenir. Buna göre, “Sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra, (i) müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa, (ii) acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa, ve (iii) somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğinde, ödenmesi hakkaniyete uygun düşüyorsa, acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir.” TTK m. 122/5’te ise bu hükmün, hakkaniyete aykırı düşmediği sürece, tek satıcılık ile benzeri diğer tekel hakkı veren sürekli sözleşme ilişkilerinin sona ermesi halinde de uygulanacağı düzenlenir. TTK m. 122/5, acentenin denkleştirme talebine ilişkin kuralların gerekli şartları taşıması halinde franchise sözleşmelerine de uygulanabileceğinin dayanağını oluşturur.[2] Bununla birlikte, lüks tüketim ürünlerine ilişkin franchising’de franchise alanın denkleştirme isteminde bulunup bulunamayacağı her somut olay özelinde oldukça dikkatle incelenmelidir, çünkü lüks markalar dünya çapında tanınan markalar olup yeni müşteri kazanımında franchise alanın faaliyetlerinden ziyade lüks markanın uluslararası reputasyonu önem taşır.
Sonuç
Lüks tüketim sektöründeki franchise sözleşmeleri katı marka standart ve yönergeleri, lüks mağaza donanımı gereklilikleri, yüksek başlangıç yatırımı eşikleri gibi sektöre özgü bir dizi hüküm ve koşulları içerir. Bu sözleşmelerin sona ermesi ve feshine ilişkin süreçler oldukça karmaşık olabilir ve çeşitli hukuki uyuşmazlıklara yol açabilir. Bu nedenle, lüks franchising sözleşmeleri hem franchise alanın hem de franchise verenin büyümelerine ve başarılarına katkı sağlayacak şekilde dikkatle hazırlanmalı ve müzakere edilmelidir.
- Yargıtay 19. HD, E. 2001/819, K. 2001/4917, T. 25.06.2001, https://www.lexpera.com.tr/ictihat/yargitay/19-hukuk-dairesi-e-2001-819-k-2001-4917-t-25-06-2001
- Yeniocak, Umut: Franchise Sözleşmesi, 1. Baskı, Ankara, Seçkin, 2016, s. 142
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Türkiye otomobil ve hafif ticari araç piyasası, 2000’li yılları sürekli yükselen, 2010’lu yılları ise yine yüksek ve stabil seyreden satış adetleriyle geride bıraktı. Bu dönemde pazarın büyümesinde, alım gücünün yüksekliği kadar, krediye kolay ulaşım ve ürün çeşitliliği de etkiliydi. Üretimin de benzer şekilde artmasıyla birlikte...
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) m. 638 ila TTK m. 640 arasında limited şirketlere özel düzenlenen çıkma ve çıkarılma kurumları ile anonim şirket yapısından farklı olarak limited şirket ortaklarına şirketten çıkma ve şirkete de ortağı çıkarma hakkı tanımaktadır...
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), anonim şirketleri yönetim kurulunun idare ve temsil edeceği kuralını korur. TTK, temsil yetkisinin nasıl kullanılacağını, temsile yetkili kişilerin tescil ve ilanını, temsil yetkisinin devrini ve sınırlarını düzenler. Aşağıda yetkinin devri başta olmak üzere, anonim şirketlerde temsil yetkisi...
Adi ortaklıklar Türk Hukuku’nda 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (“TBK” veya “Kanun”) 620 ve 645. maddeleri arasında düzenlenir. Adi ortaklık sözleşmesi Kanun’da, iki veya daha fazla kişinin emeklerini veya mallarını ortak bir amaca erişmek üzere birleştirmeyi üstlendiği sözleşme olarak tanımlanır...
Birleşme ve devralma süreçleri; şirketlerin benliklerini ve hukuki statülerini en ciddi şekilde etkileyen hukuki süreçlerin başında gelir. Hukuki, vergisel, finansal ve operasyonel incelemelerin yürütülmesinin ardından taraflar işlemin gerçekleştirilmesi konusunda bir mutabakata vardığı takdirde müzakere süreci başlar...
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu (“HGK”) 2019/149 E. 2022/894 K. sayılı 14.06.2022 tarihli kararında tüzel kişilik perdesinin aralanması teorisini, kredi sözleşmesinden kaynaklanan bir uyuşmazlıkta kefil ile borç alan şirket arasındaki ilişki bağlamında değerlendirdi. HGK, tüzel kişilik perdesinin aralanması...
Avrupa Birliği yabancı yatırımcılar için önemli bir yatırım merkezi olmaya devam ediyor. Avrupa Komisyonu’nun hazırladığı Avrupa Birliği’ne gelen doğrudan yabancı yatırımların izlenmesine ilişkin İkinci Yıllık Rapor’da yer alan verilere göre Avrupa Birliği 2021 yılında 117 Milyar Euro değerinde yabancı doğrudan...
Pay devrinin, bir sermaye şirketinin paylarına ilişkin hukuki işlemler arasında ilk akla gelen, uygulamada da en sık karşılaşılan işlem olduğu söylenebilir. Bununla beraber bir sermaye şirketinin payı, devir dışında işlemlere de konu olabilir. Bunlara ilişkin örnekler, uygulamada en sık görüldüğü ve öğreti tarafından...
Hızla büyüyen ve gelişen e-ticaret sektöründeki oyuncuların davranışlarını düzenlemek amacıyla 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun (E-ticaret Kanunu veya Kanun) kısa süre önce köklü bir değişime uğramıştı. 1 Ocak 2023 itibariyle yürürlüğe giren yeni düzenlemeler ile e-ticaret...
11 Haziran 2021'de Alman Federal Meclisi, yalnızca Alman şirketlerini değil, aynı zamanda bu şirketlerin yabancı ülkelerdeki (Türk kuruluşları dahil) tedarikçilerini de etkileyen Alman Tedarik Zinciri Uyum Yasası’nı (Lieferkettensorgfaltsgesetz) ("Yasa") onayladı. 1 Ocak 2023 tarihinde yürürlüğe giren...
İsviçre Federal Konseyi, 21 Aralık 2007 tarihinde şirketler hukukuna ilişkin değişiklikleri de içeren İsviçre Borçlar Kanunu revizyon taslağını onayladı. Federal Konsey 28 Kasım 2014 tarihinde taslak revizyonu görüşe açtı. Kapsamlı tartışmalar ve uzun bir yasalaşma sürecinin ardından, İsviçre Borçlar Kanunu'nda...
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun beşinci kitabı olan deniz ticaretine ilişkin hükümler altında dördüncü kısmı altında deniz ticareti sözleşmeleri düzenlenir. Bu bölümde düzenlenen sözleşme tipleri içerisinde uluslararası deniz taşımacılığı pratiğinde en sık kullanılan, üçüncü bölümde m.1138 vd. maddelerinde...
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“SerPK”) ile geniş şekilde düzenlemeye gidilen en önemli konulardan biri de örtülü kazanç aktarımı yasağıdır. Mülga 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 15nci maddesinden daha geniş bir düzenleme getiren SerPK madde 21 ile düzenleyici kamu otoritesi olan...
Gelişmekte olan ticari faaliyetler ve özellikle inşaat, enerji ve madencilik alanlarında yapılmakta olan geniş çaplı yatırımlar neticesinde şirketler, güçlerini birleştirerek bu yatırımlara iştirak etmek ve gerek uzmanlıklarını, gerekse finansman imkânlarını birlikte kullanarak daha güçlü bir şekilde projelerde yer almak...
Türk Ticaret Kanunu (“TTK veya Kanun”) 159’uncu ve devam maddelerinde bölünme hükümlerine yer vererek, şirketlere farklı yapılanma modellerini uygulama ve yeni hukuki oluşumları hayata geçirme imkanı tanımaktadır. Şirketler bölünme yöntemini kullanarak belirli bir malvarlığı unsurunu veya unsurlarını...
FIDIC (Fédération Internationale Des Ingénieurs-Counseils) kısaltılmış adıyla anılan Müşavir ve Mühendisler Uluslararası Federasyonu, 1913 yılında kurulmuş bir meslek örgütüdür. Üyeleri çeşitli ülkelerden usulüne uygun olarak seçilmiş müşavir-mühendis birlikleri olup Örgüt’e üyelik her ülkeden tek bir meslek birliği...
INCOTERMS, milletlerarası ticarette sıklıkla kullanılan ticari terimleri açıklamak için Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayımlanan bir kurallar bütünü olarak tanımlanabilir. Anılan kuralların amacı, milletlerarası ticareti güvenli bir şekilde kolaylaştırmak ve hızlandırmaktadır...
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 31 Ekim 2012 tarihli Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe giren Limanlar Yönetmeliği (“Yönetmelik”) her bir liman için ayrı ayrı çıkarılmakta olan tüzük, yönetmelik ve talimatları tek bir Yönetmelikte bütünleştirmektedir. Bu yönde...
Kural olarak sözleşmeden doğan hak ve borçlar sadece sözleşmenin tarafı olan alacaklı ve borçlu arasında hukukî sonuç doğurur. Bu prensip hukukumuzda “sözleşmelerin nispiliği” olarak adlandırılır. Genel olarak, sözleşmenin tarafları dışındaki üçüncü kişiye bir edimin yerine getirilmesinin üstlenildiği...
Dijitalleşen dünyada büyüyen ve gelişen e-ticaretin kuralları değişiyor. Önceleri dijital pazarın odak noktası olarak gösterilen e-ticaret, çok geçmeden dijital ekonominin itici gücü olarak ifade edilmeye başladı. Ancak e-ticaretin büyüme hızı ve kısa süre içinde geçirdiği dönüşüm dikkate alındığında...
Bir şirketin feshi, tescil ile kazanılan tüzel kişiliğin ortadan kalkmasına yol açarak, şirketin sona erme sebeplerinden biri olarak karşımıza çıkan infisahın, özellikli bir görünümüdür. Hâkimin inşai hükmüyle bir şirketin feshine ve bunun doğal sonucu olarak sona ermesine yol açan bu özel dava türü...
Kontrol veya yönetimin bir ailenin üyelerine ait olduğu şirketler, aile şirketi olarak kabul edilir. Aile üyeleri, şirket kontrolünü sağlayan payları elinde tutabildiği gibi yönetim yetkisini de elinde bulundurur. Aile şirketleri, aile üyeleri için fırsat, güvence ve gelir demektir...
Türkiye 7 Aralık 1993 tarihli 3939 sayılı Kanun ile Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı için Mukavele Sözleşmesi’ne (“CMR”) katılmayı uygun buldu ve CMR Türkiye’de 31 Ekim 1995 tarihinde yürürlüğe girdi. CMR’nin 1/1 maddesi uyarınca, tarafların tabiiyeti ve ikamet yerinden bağımsız olarak...
Türk hukukunda adi ortaklıklar 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun (“TBK”) 620 ve devamı maddelerinde düzenlenir. Adi ortaklık sözleşmesi, iki veya daha fazla kişinin emeklerini veya mallarını ortak bir amaca (nihai olarak kazanç elde etme amacına) ulaşmak üzere...
Anonim şirketlerde örtülü kazanç aktarımı, geniş anlamda şirket malvarlığının ilişkili taraflara aktarılmasını konu alan ve birçok farklı görünümü barındıran bir kavram olarak karşımıza çıkar. Sermaye piyasaları hukukunda kanun seviyesinde ve...
Çoğunlukla start-up yatırımlarında karşımıza çıkan sermaye iştirak sözleşmeleri, bir yatırımcının bir şirkette sermaye artırımı ile çıkarılacak yeni payları taahhüt ederek sermaye artırımına katılması ve pay sahibi olmasına ilişkin hüküm ve koşulları düzenler...
Belirli koşulları taşıdığı takdirde ıslak imza ile aynı hukuki sonuçları doğuran elektronik imza, pek çok hukuk sisteminde kendine yer edinmiş ve ticari hayatın hız kazanmasını sağlamıştır. Farklı hukuk sistemlerinde çeşitli türleri ve uygulamaları bulunsa da elektronik imzanın...
INCOTERMS, milletlerarası ticarette sıklıkla kullanılan ticari terimleri açıklamak için Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayımlanan bir kurallar dizisidir. Incoterms kurallarının amacı milletlerarası ticaretin güvenli ve hızlı bir şekilde yürütülmesine katkıda bulunmak ve bunu kolaylaştırmaktır...
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”), anonim şirketleri yönetim kurulunun idare ve temsil edeceği kuralını korur. TTK, temsil yetkisinin nasıl kullanılacağını, temsile yetkili kişilerin tescil ve ilanını, temsil yetkisinin devrini ve sınırlarını düzenler. Bu ayki hukuk postası makalesi, yetkinin devri başta olmak üzere...