Elektrik Dağıtım Sektöründe Güncel Sorunlar: ELDER Kararı
Giriş
“Büyük elektrik enerjisi sistemleri, en karmaşık insan yapımı makineler” olarak kabul edilmektedir[1]. Milyonlarca insanın yaşadığı modern şehirlerde hemen hemen her alanda yoğun bir şekilde elektrik enerjisi kullanılmaktadır. Bu anlamda “en karmaşık insan yapımı makinelerin” kullanımı, şehirlere ve sanayiye sürekli ve kaliteli elektrik akışının sağlanması elektrik dağıtım şebekelerine sahip olan teşebbüslere ağır bir sorumluluk yüklemektedir.
Türkiye’de son dönemde elektrik dağıtım sektörü büyük bir değişim içerisindedir. 2013 yılında Dicle Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin özelleştirilmesiyle birlikte tamamlanan süreç sonunda elektrik dağıtımı özel hukuk kişilerince gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Ancak özellikle özelleştirmelerin tamamlanmasının ardından dağıtım şirketlerinin faaliyetleri elektrik sektöründeki en yoğun tartışmaların yaşandığı alan olmuştur.
Rekabet Kurulu’nun dağıtım özelleştirmeleri sırasında verdiği kararların gelecekteki piyasa yapısını hedeflediği görülmektedir. Özelleştirmelerin neticesinde oluşacak rekabetçi ve serbest piyasa düzenini hedefleyen Rekabet Kurulu’nun sık sık, özellikle dağıtım şirketlerinin bölgelerinde sahip olacakları hakim durumun tehlikelerini işaret ettiği görülmektedir.
2014 yılında Rekabet Kurulu’nun elektrik dağıtım sektörüyle ilgili incelemeler yaptığı ve dağıtım şirketlerinin çeşitli eylemleri konusunda rekabetçi endişelerini dile getirdiği ancak ihlal tespiti yapmadığı kararları bulunmaktadır[2]. Bu kararlarda dağıtım şirketlerinin bölgelerindeki gündelik faaliyetlerini yönetirken zaman zaman rekabet hukuku problemleri ile karşı karşıya kaldıkları anlaşılmaktadır. Rekabet Kurulu’nun ihlal anlamına gelecek bazı hususları tespit etmesi ama ancak soruşturma açıp, ihlal tespiti yapmaması bu dönemde yoğun olarak eleştirilmiştir.
ELDER Kararının Dinamikleri
ELDER kararı[3]. 2015 yılında alınmış ve elektrik dağıtım sektöründeki tüm sorunları açıkça ortaya koyan bir karardır. Bu karardan da anlaşılabileceği gibi, elektrik tedarikçileri, dağıtım şirketlerinin bölgelerinde sahip oldukları pazar gücüne karşı yeni yöntemler geliştirmeye başlamışlardır. Tüketicilerin bilgileri, kullanım alışkanlıkları elinde olan ve ayrıca tüketiciler nezdinde bir bilinirliğe sahip olan dağıtım şirketlerine bağlı tedarik şirketleri, bu avantajları nedeniyle bölgelerindeki en güçlü elektrik satıcısı konumundadırlar. Bağımsız elektrik tedarikçileri ise buna karşı çeşitli işbirlikleri arayışına girmektedirler.
Bir bağımsız elektrik tedarik şirketi olan Yaren Elektrik ile posta hizmetleri sağlayıcısı PTT elektrik satışına dair işbirliği yapmaya karar vermişlerdir. Böylelikle perakende satış pazarında özelikle küçük tüketicilere ulaşılması hedeflenmiş ve tüketicilerin PTT şubelerinden elektrik sözleşmeleri yapabilmeleri sağlanmaya çalışılmıştır. Bu yolla her gün milyonlarca insanın ziyaret ettiği PTT şubelerinde tüketicilere indirimli elektrik teklifi sunulması ve sağlayıcılarını değiştirebilmelerine olanak sağlanması hedeflenmiştir.
Bu girişimin önemi bölgelerindeki dağıtım grubuna bağlı elektrik tedarikçisinden alım yapan tüketicilerin PTT şubelerinden kolaylıkla alternatif bir teklif alabilmeleri ve indirimli fiyatlar üzerinden yeni sağlayıcılarına geçebilmeleridir. Bu yerleşik sağlayıcı olan dağıtım gruplarının pazar gücünü azaltabilecek ve ciddi rekabetçi baskı yaratabilecek bir girişimdir.
Rekabet Kurumu tarafından yapılan önaraştırmada bu işbirliğine karşı elektrik dağıtıcılarının ortak olarak harekete geçtiği anlaşılmaktadır. Elektrik dağıtıcılarının sektörel birliği olan ELDER üzerinden koordine oldukları ve PTT’ye bu işbirliğine son vermesi için baskı uyguladıkları anlaşılmaktadır. Rekabet Kurumu tarafından tespit edilen çok sayıda elektronik postada dağıtım şirketlerinin bu işbirliği konusundaki rahatsızlıklarını dile getirdiği ve ELDER tarafından koordine edilen çeşitli girişimler yapıldığı görülmektedir.
Türkiye’de milyonlarca insana elektrik sağlayan dağıtım gruplarını temsil eden ELDER’in sahip olduğu bu gücün etkisiyle PTT-Yaren Elektrik işbirliği başlamadan sona ermiştir. ELDER’in harekete geçmesinden yaklaşık 1 gün sonra PTT işbirliğine son vermiştir. PTT’nin ELDER üyelerinin milyonlarca müşterisinin faturalarının tahsilini yaptığı ve bu anlamda ELDER üyelerinden önemli bir gelir elde ettiği gözönüne alınmalıdır. ELDER bu anlamda aktif rol üstlenmiş ve PTT’nin işbirliğini gerçekten sona erdirip erdirmediğini, dağıtım şirketlerine kontrol ettirmiştir.
Bir teşebbüs birliği olan ELDER’in bu faaliyetleri bağımsız bir tedarikçi olan Yaren Elektrik’in faaliyetlerini zorlaştırıcı hatta engelleyici niteliktedir. Anılan teşebbüs dağıtım gruplarının elektrik satışı alanındaki rakibi konumundadır. Ayrıca elektrik sektöründeki serbestleşmenin temel hedeflerinden biri tüketicilerin sağlayıcılarını serbestçe seçebilmeleridir. Bu amaçla tüketicilerin alternatif teklif sunacak sağlayıcılarının sayısının artırılması ve sağlayıcılar arasındaki rekabetin sağlanması hedeflenmektedir. Serbest tüketici limitinin düşürülmesi, dağıtım ve perakende faaliyetlerin ayrıştırılması gibi bütün düzenlemeler de bu amaçla yapılmaktadır.
Bugün itibariyle dağıtım şirketlerine bağlı tedarik şirketleri, bölgelerinde en büyük sağlayıcı konumundadırlar ve hakim durumdadırlar. Ayrıca tüketicilere çok kolay ulaşabilen, etkin bir pazarlama yapabilen, tüketicilerin her türlü bilgisine sahip olan bu tedarik şirketleri bu avantajlar nedeniyle önemli bir pazar gücünü elinde bulundurmaktadırlar. Bir dağıtım şirketiyle aynı grupta yer almayan bağımsız tedarik şirketleri açısından bu tarz bilgileri edinmek çok zor ve masraflıdır. Bu nedenle bağımsız tedarikçiler açısından doğalgaz dağıtım, posta, kargo ve telekomünikasyon şirketleri ile yapacakları işbirlikleri bu şirketlerin elinde tüketicilerin güncel bilgileri olduğu için çok önemli bir avantaj sağlamaktadır. Böylelikle bağımsız tedarikçiler özellikle küçük tüketicilere ulaşarak, pazardaki rekabeti sağlamaktadırlar.
ELDER kararında ayrıca dağıtım şirketlerini birbirlerinin bölgelerine girmemek konusunda anlaştıklarına ve dağıtım şirketlerinin mevzuata aykırı şekilde birbirlerinden teminat almadıklarına dair tespitler de yer almaktadır. Bölge paylaşımı ve ayrımcılık olarak nitelendirilebilecek bu hususlar, dağıtım şirketlerinin hakim durumda oldukları düşünüldüğünde ciddi rekabet ihlalleridir.
Rekabet Kurulu bütün bu hususları serbestleşmenin önündeki engeller olarak nitelendirilmiş ve bunlara son verilmesi için teşebbüslere görüş göndermiştir. Ayrıca EPDK’nın regülasyon yetkisini hatırlatarak, elde ettiği delilleri EPDK’ya iletmiştir. Bu anlamda Rekabet Kurulu’nun soruşturma yapmaya gerek görmediği, ihlal tespiti yapmadığı ve idari para cezası vermediği görülmektedir.
Sonuç
“Örümcek Adam” filminde sık sık tekrarlanan bir söz vardır; “Büyük güç büyük sorumluluk getirir (With great power comes great responsibility)”. Modern hayatımızın vazgeçilmez unsuru elektrik enerjisini bize sunan şebekeleri elinde bulunduran teşebbüslerin sorumluluğu da çok ağırdır. Çok karmaşık bir işleyişe sahip bu şebekelerin yönetiminden sorumlu elektrik dağıtım şirketleri ve dahil oldukları gruplar daima gözönünde olan ve en ufak hatalarında milyonlarca tüketicinin şikayetiyle karşılaşabilen teşebbüslerdir. Bu nedenle bu teşebbüsler tüm faaliyetlerinde rekabet kurallarına maksimum özeni göstermelidirler.
2014 yılından beri Rekabet Kurulu’nun “izleyen ve bekleyen” rolünü bir kenara bıraktığı ve elektrik dağıtım sektörünü incelemeye başladığı görülmektedir. Dağıtım şirketleri hakkındaki önaraştırmaları, ELDER hakkındaki ayrıntılı önaraştırma kararı takip etmiştir. Rekabet Kurulu ihlal tespiti yapmamış ve idari para cezası uygulamamış olsa da, çok açık şekilde nelerin ihlal olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle dağıtım şirketlerinin hakim durumları nedeniyle ağır bir sorumluluk altında olduklarını unutmamalıdırlar. Zira bir sonraki seferde Rekabet Kurulu’nun görüş göndermekle yetinmeyeceği anlaşılmaktadır. Nitekim elektrik sektöründe yapılan Çalıştay’dan[4] ve Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş. hakkında yürütülen soruşturmadan[5] gelecekte daha yoğun şekilde Rekabet Kurumu’nun bu alanla ilgileneceği anlaşılmaktadır.
[1] Ayrıntılı bilgi için bkz: http://www.teias.gov.tr/DUYURULAR/20150810_Black_Out_Report_v10_Turkce.PDF (Erişim Tarihi: 09.10.2016), s. 45.
[2] Rekabet Kurulu’nun 22.10.2014 tarihli ve 14-42/761-337 sayılı AESAŞ, 22.10.2014 tarih, 14-42/762-338 sayılı Boğaziçi Elektrik, 03.12.2014 tarih ve 14-47/860-390 sayılı Gediz-Aydem kararları.
[3] Rekabet Kurulu’nun 15.01.2015 tarihli ve 15-03/33-18 sayılı kararı.
[4] Ayrıntılı bilgi için bkz.http://www.rekabet.gov.tr/File/?path=ROOT%2f1%2fDocuments%2fG%c3%bcncel%2fDiger%2felektriksektor.pdf (Erişim Tarihi: 10.10.2016).
[5] Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.rekabet.gov.tr/tr-TR/Guncel/Akdeniz-Elektrik-Dagitim-AS-CLK-Akdeniz-Elektrik-Perakende-Satis-AS-Ve-Ak-Den-Enerji-Dagitim-Ve-Perakende-Satis-Hizmetleri-AS-Hakkinda-Sorusturma-Acildi (Erişim Tarihi: 10.10.2016)
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği’nin (“FIFA”) 16 Aralık 2022 tarihinde gerçekleştirilen toplantısında, FIFA Konseyi tarafından FIFA Futbol Menajerliği Talimatı (“Talimat”) onaylanmıştır. Bu Talimat’ta futbol menajerlerinin hak kazandıkları ücrete üst sınır getirilmesi, lisans koşullarına sınav zorunluluğunun...
Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlali, son zamanlarda revize edilen AB Dikey Grup Muafiyet Yönetmeliği (VBER) kapsamında hala açık ve ağır (hardcore) bir kısıtlama olarak kabul edilmekte olup, bu da söz konusu ihlal türünün diğer bazı dikey anlaşma türlerinin aksine TFEU (Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Anlaşma)...
Rekabet hukukunda, özellikle birleşme ve devralma işlemleri bakımından teşebbüs kavramının doğru şekilde belirlenmesi son derece önemlidir. Ekonomik bütünlük kavramı, teşebbüslerin hangi ekonomik birimleri kapsadığını ortaya koyma amacı taşır. Ekonomik bütünlük ve aile bağları arasındaki ilişki ise özellikle...
Rekabet Kurulu’nun (“Kurul”) yerinde incelemenin engellenmesi nedeniyle sıklıkla idari para cezası verdiği, yerinde incelemelere ilişkin hem Rekabet Kurumu’nun (“Kurum”) hem de teşebbüslerin hukuki ve teknik tedbirler aldığı bugünlerde çarpıcı bir gelişme yaşandı. Anayasa Mahkemesi...
Bilişim teknolojilerinin günümüzde hızla gelişmesi ve internet kullanımının giderek artması sonucu ürün ve hizmetlerin tanıtımı ve tüketiciyle buluşmasında çevrimiçi reklamcılık önemli bir kaynak haline gelmiştir. Kullanıcı geçmişi, beğenileri gibi kullanıcıların internet üzerinde bıraktığı dijital ayak izleri aracılığıyla...
Seçici dağıtım sistemleri, sağlayıcıların anlaşma konusu malları veya hizmetleri sadece belirlenmiş kriterlere dayanarak seçtiği dağıtıcılara doğrudan veya dolaylı olarak satmayı taahhüt ettiği, bu dağıtıcıların da söz konusu malları veya hizmetleri yetkilendirilmemiş dağıtıcılara satmamayı...
Hiç şüphesiz COVID 19 pandemisinden beri Rekabet Kurumu’nun en yoğun çalıştığı sektörlerin başında hızlı tüketim malları geliyor. Bu dönemin en önemli gelişmelerinden biri perakendeciler hakkında başlayan soruşturmaların habercisi olan Hızlı Tüketim Malları Perakendeciliği (“HTM”) konusunda başlayan...
Anayasa Mahkemesi’nin (“AYM” veya “Mahkeme”) 2020/67 E. 2022/139 K. sayılı 09.11.2022 tarihli kararında (“Karar”) ile 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un (“7246 sayılı Kanun”) bazı maddelerinin iptal edilmesi talep edilmiştir. Bu maddeler, 4054 sayılı...
Türk rekabet hukukunda, belirli birleşme ve devralma işlemlerinin hukuki geçerlilik kazanabilmesi için Rekabet Kurulu’ndan (“Kurul”) izin alınması zorunludur. 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“4054 sayılı Kanun”) 7. maddesi uyarınca Kurul, izne tabi birleşme ve devralma işlemlerini belirleme...
Rekabet Kurulu (Kurul) geçtiğimiz yıllarda banka ve finansal kuruluşlar hakkında yürüttüğü bir önaraştırma kapsamında, kendilerinden talep edilen bilgileri zamanında veya hiç sağlamadıkları gerekçesiyle bazı bankalar hakkında idari para cezası uygulanmasına karar vermişti. Kurul tarafından idari para cezasına...
Dünyaca ünlü bir ticaret şirketi olan Amazon, dünyanın en büyük çevrimiçi alışveriş platformunu işletir. Amazon, arka planda ticari kararları çoğunlukla ilgili pazar verilerinden beslenen otomatik sistemler tarafından yönlendirilen veri odaklı bir şirkettir. Bununla birlikte, Amazon’un bir platform olarak ikili bir rolü...
Rekabet Kurulu’nun (“Kurul”) yerinde inceleme yetkisi, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“4054 sayılı Kanun”) ihlal edilip edilmediğinin ortaya çıkarılmasında kullanılan en önemli araçların başında gelir. Bu yetkinin etkin bir şekilde kullanılması, incelemelerden verimli sonuçlar elde edilebilmesi...
Harese, ilginç bir Arapça kelime. Develerin çölde çok sevdiği bir diken vardır. Deve dikeni büyük bir hırsla yer. Öyle ki yedikçe ağzı kanar, ama yemeyi bırakmaz. Dikenin tadına, kendi kanının tuzlu tadı karışır. Bu karışık tat onu adeta çılgına çevirir. Kanadıkça yer. Sonunda kan kaybından...
Türkiye’nin önde gelen televizyon içerik sağlayıcısı Krea İçerik Hizmetleri ve Prodüksiyon A.Ş. (“Digiturk”), sıklıkla Rekabet Kurumuna (“Kurum”) yapılan şikayetlere konu olur ve incelendiğinde Rekabet Kurulunun (“Kurul”) neredeyse her yıl Digiturk hakkında karar aldığı görülür. Söz konusu kararlara...
Fransız Rekabet Otoritesi (Autorité de la Concurrence), çevrimiçi reklamcılık sektörüne ilişkin olarak Criteo SA’nın (“Criteo”) şikayeti üzerine başlatılan rekabet hukuku incelemesi çerçevesinde, Fransa pazarındaki rekabetçi endişeleri ortadan kaldırmak amacıyla Meta Platforms Inc., Meta Platforms Ireland Ltd...
Yerinde İncelemelerde Dijital Verilerin İncelenmesine İlişkin Kılavuz (“Kılavuz”) ile Rekabet Kurulu’na (“Kurul”) tanınan teşebbüse ait dijital ortamlarda inceleme yetkisinin kapsamı genişletilirken, günümüzde teşebbüs çalışanları tarafından dijital verilerin silinmesi gerekçesiyle teşebbüse...
Türk rekabet hukuku bakımından görece yeni bir ihlal türü olan hub and spoke karteli, bir pazarda yatay düzeydeki faaliyetleri ile tedarikçi veya perakendeci seviyesinde rakip olan iki bağımsız teşebbüsün, üretim veya dağıtım zincirinin farklı bir seviyesinde faaliyet gösteren bir başka teşebbüs aracılığıyla...
Uzlaşma mekanizması, Türk rekabet hukuku uygulamasına henüz yeni girmiştir. İlgili mekanizma 16.06.2020 tarihinde 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’da (“Kanun”) yapılan değişiklikle yürürlüğe konmuş olup, yalnızca iki yıldan az bir süredir uygulamadadır...
E-pazaryeri platformları, ekonomiden aldıkları pay ve büyüme hızlarındaki artış nedeniyle dünya üzerindeki birçok rekabet otoritesinin olduğu gibi Rekabet Kurumu’nun (“Kurum”) da merceği altındadır. Kurum’un e-pazaryeri platformları hakkındaki inceleme sürecinin ilk adımı...
4 Mart 2022 tarihli ve 31768 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Rekabet Kurulundan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar Hakkında Tebliğ’de Değişiklik Yapılması Hakkında Tebliğ (“Değişiklik Tebliği”) ile Rekabet Kurulu’ndan (“Kurul”) izin alınması gereken işlemlere ilişkin...
Rekabet Kurulu’nun (“Kurul”) BSH Ev Aletleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. (“BSH”) tarafından yetkili bayilerinin çevrimiçi pazaryerleri üzerinden satış yapmasının yasaklanması uygulamasına menfi tespit veya muafiyet tanınması talebini değerlendirdiği gerekçeli kararı yayınlandı...
Bir Mezopotamya efsanesi olan Şahmaran’ın Tarsus’ta geçtiği varsayılır. Efsaneye göre yılanların şahı, ölümsüz ve bilge “Şahmaran”dır. Şahmaran, yılanları ile birlikte mağarasında yaşayan güzel bir kadın olarak anlatılır. Yerin yedi kat altında yaşar, gövdesi yılan, başı...
COVID-19 salgını sürecinde, perakende gıda ve temizlik ürünleri ticareti ile iştigal eden zincir marketler ile üretici ve toptancı seviyesindeki tedarikçi teşebbüslerin fiyatlama davranışlarındaki rekabetçi endişeler nedeniyle Rekabet Kurumu...
Rekabet Kurulu’nun (“Kurul”) son dönemde yayınlanan kararlarına bakıldığında, yerinde incelemenin engellenmesi veya zorlaştırılmasına ilişkin verilen kararların sayısında geçmişe kıyasla önemli bir artış olduğu gözlemlenir. Bu durum, Kurul kararlarına da yansıdığı üzere...
Avrupa Komisyonu, 2019 yılından bu yana Credit Suisse, UBS, Barclays, RBS ve HSBC’nin döviz spot ticaret (spot trading - Forex) piyasasındaki danışıklı davranışlarını soruşturuyordu. Komisyon, 02.12.2021 tarihli son basın açıklaması ile soruşturmanın sonuçlandığını duyurdu...
Son yıllarda rekabet hukuku alanındaki değişim tam anlamıyla baş döndürücü. Özellikle dijitalleşme rekabet hukuku kurallarının adeta yeniden yazılmasını gerektiriyor. Rekabet hukuku e-ticaret ve dijital platformlar konusundaki tüm arayışların merkezinde...
Rekabet Hukukunda İhtiyati Tedbir: Türk Rekabet Kurulu’nun Perakendeciler, WhatsApp ve Trendyol Kararları