Tahkimde Seri Yargılamaya İlişkin Güncel Konular
Güncel olarak tahkim uygulamasında, tahkim yargılamasının uzun sürmesi ve masraflı olması gibi eleştirilere karşılık olarak, dava değerinin belirli bir tutarın altında kalması durumunda uygulanmak üzere, seri tahkim kuralları kabul edildi. Milletlerarası tahkimde uyuşmazlıkların mümkün olan en kısa sürede ve az masraflı olarak çözülmesi amaçlandığından, bu amacın yerine getirilebilmesine yönelik yeni bir yargılama usulünün uygulanması söz konusu oldu.
Birçok kurumsal tahkim kuralları kapsamında bulunan seri tahkim kuralları ile ilgili güncel konular, bu makalemizde ele alınacaktır.
Kurumsal Tahkim Kuralları Çerçevesinde Seri Yargılama Usulü
Kurumsal tahkim kurallarının kısaca incelenmesi sonucunda, seri tahkim kurallarının birçok kurallar bütününde yer aldığı görülür. Bu konudaki en güncel örnek, Milletlerarası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce, “ICC”) Tahkim Kuralları çerçevesinde kabul edilen ve Mart 2017’de uygulamaya konulan seri tahkim kurallarıdır.
Bazı kurumsal tahkim kuralları, belirli bir sınırın altında kalan uyuşmazlıklar bakımından seri tahkim kurallarının uygulanmasını öngörür ve tarafların bu kuralların uygulanmayacağını kararlaştırmasına imkân verir (opt-out system). Bu sistemde, seri tahkim kurallarının kendilerine uygulanmasını istemeyen tarafların bunu açıkça belirtmesi gerekir. ICC, İsviçre Odaları Tahkim Kurumu (Swiss Chambers’ Arbitration Institution), Hong Kong Milletlerarası Tahkim Merkezi (Hong Kong International Arbitration Center) ve Singapur Milletlerarası Tahkim Merkezi (Singapore International Arbitration Center), bu sistemi öngören tahkim kurumları arasında yer alır. Bunlara ek olarak, İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) de yine seri tahkim kurallarının uygulanmasını arzu etmeyen tarafların bu kuralları dışarda tutmaları gerektiğini öngörür. ISTAC, ayrı olarak Seri Tahkim Kuralları öngörmekte olup; bu kurallar, taraflar aksini kararlaştırmadıklarında, 300.000 Türk Lirası’na kadar olan uyuşmazlıklarda uygulanır[1]. Belirttiğimiz üzere, tarafların bu kuralların uygulanmayacağını kararlaştırmaları mümkündür.
Seri tahkim kurallarının uygulanması konusunda bir başka yaklaşım da bu kuralların kendilerine uygulanmasını tercih eden tarafların bu kurallara açık olarak atıf yapması şeklindedir. Örnek olarak, Alman Tahkim Kurumu (Deutsche Institution für Schiedsgerichtsbarkeit) Seri Tahkim Kuralları, bu kuralların ancak taraflarca tahkim şartında atıf yapılması veya dava dilekçesinin sunulmasından önce tarafların bu konuda anlaşması halinde uygulanacağını düzenler[2]. Yine, Stockholm Ticaret Odası Tahkim Kurumu (Arbitration Institute of the Stockholm Chamber of Commerce), ancak tarafların seri tahkim kurallarının kendilerine uygulanmasını kararlaştırmaları durumunda seri tahkim kurallarının uygulanabileceğini düzenler[3].
Öte yandan, Londra Milletlerarası Tahkim Odası (London Chamber of International Arbitration, “LCIA”) seri tahkim uygulaması konusunda ayrı bir düzenleme öngörmez. LCIA, resmi internet sitesinde, seri tahkim konusunda ayrı kuralların bulunmamasına rağmen, LCIA Tahkim Kuralları’nın seri bir yargılama yapılması amacına uyarlanabileceğini belirtir. Buna göre, tarafların aralarındaki anlaşmada seri tahkim konusunda bir düzenlemeye yer vermeyi tercih etmeleri durumunda, LCIA’in bu konuda örnek maddeleri taraflara sağlayacağının altı çizilir[4].
Tek Hakem Atanması
Tek hakem atanması, tahkimde seri yargılama ile ilgili tartışılan konulardan biri olarak karşımıza çıkar.
ICC Kuralları’nda, seri tahkimi düzenleyen Ek VI’nın 2(1) numaralı maddesi uyarınca, taraflar arasındaki tahkim şartında bunun aksine bir düzenleme yer alsa bile, Milletlerarası Tahkim Divanı (“Divan”) tarafından tek hakem atanması mümkündür[5]. Bu düzenlemeye göre, ilgili hükmün taraf iradelerinden üstün tutulması mümkün olup tarafların, uyuşmazlığın birden fazla hakemden oluşan bir hakem heyetince çözülmesi konusunda anlaşmalarına rağmen, tek hakem tarafından yürütülen bir tahkim yargılamasıyla karşı karşıya kalmaları mümkündür. ICC’nin tahkim sürecinin yürütülmesine ilişkin kılavuzunda[6] (“Kılavuz”) bu uygulama ile ilgili olarak, tarafların aralarındaki uyuşmazlığı ICC Tahkim Kuralları’na tabi kılmaları durumunda, uyuşmazlığın üç hakemden oluşan bir hakem heyeti tarafından çözülmesi yönündeki taraf iradelerinin, seri usulün uygulanması halinde Divan’ın tek hakem atanması yönündeki takdir yetkisine tabi olduğu açıklaması yer alır[7].
Diğer tahkim kurumları, bu konu ile ilgili farklı düzenlemeler içerir. Örneğin, İsviçre Uluslararası Tahkim Kuralları, seri tahkimde otomatik olarak tek hakemin atanması yönünde bir düzenleme içermez ve seri tahkim kurallarının uygulanacak olması ve tarafların da birden fazla hakem konusunda anlaşmış olmaları durumunda Sekretarya’nın tarafları, uyuşmazlığın tek hakem tarafından çözülmesi konusunda anlaşmaya davet edeceğini düzenler[8].
Tahkimde taraf iradelerinin oldukça önemli olduğu dikkate alındığında, tek hakem atanmasının sorun yaratabileceği görülür. Tahkim, uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri tarafından çözülmesinin istisnası olup, taraf iradelerine tabidir. Buna göre tarafların yargılama sürecini kendi iradeleri çerçevesinde şekillendirmeleri mümkündür. Tarafların bu konuda karar vermemiş olmalarına rağmen tek hakem atanması, tahkimin bir uyuşmazlık çözümü mekanizması olarak temel aldığı genel prensiplere aykırı olabilir.
Tarafların farklı şekilde anlaşmış olmalarına rağmen tek hakem atanması konusunda, Singapur Yüksek Mahkemesi’nin Singapur Milletlerarası Tahkim Merkezi nezdinde gerçekleştirilen seri tahkim yargılaması sonucunda verilen kararı incelenebilir[9]. Bu kararda taraflardan biri, tarafların daha önce üç hakem atanması konusunda anlaşmış olmalarına rağmen tek hakem atanmasının; tahkim yargılamasının tarafların anlaşmasına uygun olarak yürütülmemiş olmasının, hakem kararının iptali sebebi olduğunu iddia etti. Singapur mahkemesi ise, ilgili tahkim kurumunun başkanının, yine ilgili tahkim kuralları kapsamında tek hakem atamak konusunda sahip olduğu takdir yetkisinin altını çizdi. Bu bağlamda, hakem divanının takdir yetkisi, Singapur Yüksek Mahkemesi tarafından tanındı.
Son olarak, uygulamada tarafların nispeten düşük bedelli uyuşmazlıklarda, hakem sayısı konusunda özellikle hassas olmadığı ve tek hakem atanması yönünde bir uygulamaya gittiği görülür. Bu nedenle, seri tahkim yargılamasının uygulamayı yansıttığını söylemek mümkündür.
Seri Tahkim Yargılamasına İlişkin Özel Durumlar ve Hukuki Dinlenilme Hakkı
Seri tahkim kuralları, tahkim yargılamasının tek hakem tarafından yürütülmesinin yanı sıra, uyuşmazlıkların kısa sürede çözülmesi amacıyla farklı düzenlemeler de içerir. Ancak bu düzenlemeler, uyuşmazlıkların hızlı bir şekilde çözülmesi uğruna, tarafların hukuki dinlenilme hakkı gibi temel haklarını zedelememelidir.
Tahkim yargılamasında oldukça önemli bir belge olarak karşımıza çıkan görev belgesinin düzenlenmesi seri usulde zorunlu değildir. Ayrıca hakem, uygulanmasını uygun gördüğü usuli kurallar bakımından önemli bir takdir yetkisine sahiptir ve belge ibrazı taleplerinin, yazılı belgelerin ve tanık ifadelerinin sunulmasının sınırlandırılması mümkündür. Tüm bunlara ek olarak, duruşmaların video konferans yoluyla yapılması veya duruşma yapılmayarak kararın dosya üzerinden verilmesi de mümkündür. Bu düzenlemeler, kararın etkin bir şekilde verilmesini hedeflese de tarafların temel hakları ve taraf iradeleri arasında kurulması gereken denge kapsamında hareket edilmesi gerekir.
Son olarak, yargılamanın seri şekilde yapılması amacıyla kararın gerekçeli olması kuralından feragat edilmesi uygun olmaz. Kararın gerekçeli olması, tarafların hakem kararının altında yatan sebepleri anlamaları ve kararın iptal edilmesi veya tenfizine karşı çıkılması yönündeki haklarını kullanabilmeleri bakımından büyük önem taşır. Bu doğrultuda, kararın gerekçesinin nispeten daha kısa olması mümkündür ve kararda hiçbir gerekçeye yer verilmemesinin tercih edilmemesi gerekir. Buna örnek olarak, ICC nezdinde yürütülen tahkim yargılamaları bakımından Kılavuz’un, seri tahkim yargılaması sonucunda verilen kararların da gerekçeli olması gerektiğinin altını çizdiği görülür. Kararda yer alan hukuki açıklamaların veya olay örgüsüne ilişkin bazı kısımların, kararın anlaşılır olduğunun temin edilmesi kaydıyla kısa tutulması mümkünken, kararda gerekçeye hiç yer verilmemesi uygun olmaz.
Sonuç
Seri tahkim kuralları, uyuşmazlıkların daha etkin bir şekilde çözülmesi amacıyla, birçok kurumsal tahkim kuralları çerçevesinde uygulama alanı bulur. Seri tahkim kuralları, uyuşmazlıkların daha kısa sürede ve daha az masrafla çözülmesi amacıyla, diğer tahkim kurallarından ayrılan bazı özel düzenlemeler içerir. Ancak, bu özel düzenlemelerin öngörüldükleri amacın dışına çıkıp taraf iradeleri ile çelişkili olması, tahkimin bir alternatif uyuşmazlık çözümü mekanizması olarak amacına aykırıdır. Tarafların temel usuli haklarının da korunması önemlidir.
[1] İstanbul Tahkim Merkezi Seri Tahkim Kuralları. Kaynak: https://istac.org.tr/wp-content/uploads/2016/03/istac_tahkim_kurallari_v3_TR.pdf.
[2] DIS Seri Tahkim Ek Kuralları’nın 1.1. maddesi. Kaynak: http://www.disarb.org/de/16/regeln/dis-supplementary-rules-for-expedited-proceedings-08-srep-id4.
[3] SCC Seri Tahkim Kuralları konusunda detaylı bilgi için bkz. http://www.sccinstitute.com/dispute-resolution/expedited-arbitration/whats-the-procedure/.
[4] Bkz. href="#Fast-Track linkinde yer alan Frequently Asked Questions (Sıkça Sorulan Sorular).
[5] Tahkim Kuralları Ek VI’nın 2(1) maddesi. Kaynak: https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/arbitration/rules-of-arbitration/.
[6] Kılavuz’a https://cdn.iccwbo.org/content/uploads/sites/3/2017/03/icc-note-to-parties-and-arbitral-tribunals-on-the-conduct-of-arbitration.pdf linkinden ulaşılabilir.
[7] Kılavuz, §76.
[8] İsviçre Uluslararası Tahkim Kuralları m. 42(2)(c).
[9] Bu kararın incelemesi için Bkz. Gary Born – Jonathan W. Lim, AQZ v. ARA: Singapore High Court Upholds Award Made under SIAC Expedited Procedure. Kaynak: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2015/03/09/aqz-v-ara-singapore-high-court-upholds-award-made-under-siac-expedited-procedure/.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
ICC Tahkim ve ADR Komisyonu (“Komisyon”), olası uyuşmazlıkların önlenmesi ve tüm paydaşların ilişkilerinin güçlendirilmesi amacıyla alternatif uyuşmazlık çözüm (“ADR”) mekanizmalarına ilişkin farkındalığı artırmak amacıyla yeni bir rehber ve rapor yayımladı. Uyuşmazlıkların Etkin Yönetimi Rehberi, en uygun...
Birleşme ve Devralmalar (“M&A”), şirketlerin veya varlıkların birleşme, devralma, varlık satın alma veya yönetimin devralması gibi çeşitli finansal işlemler yoluyla yeniden yapılandırılmasını ifade eder. Bu Hukuk Postası Makalesi, hakem heyetleri önüne gelen M&A uyuşmazlıklarını ele alır.
Tahkim uygulaması çerçevesinde esasa girme yasağı (revision au fond) mahkemelerin bir hakem kararını incelerken uyuşmazlığın esasına dair bir inceleme yapmayacakları anlamını taşır. Bu yasak en temelde iptal davaları ile tenfiz süreçlerinde karşımıza çıkar. Bir hakem kararına karşı başvurulabilecek tek kanun...
Türk hukukunda taraflar, üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri haklarla ilgili olarak doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların hakemler tarafından çözülmesi konusunda anlaşma yapabilir. Bununla birlikte, taşınmazın aynına ilişkin haklar ile iflas hukuku, aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar gibi...
4 Eylül 2020 tarihinde, Milletlerarası Ticari Tahkim Konseyi (“ICCA”) çatısı altında bir çalışma grubu “Milletlerarası Tahkimde Fiziki Duruşma Hakkı Mevcut Mudur?” başlıklı bir araştırma projesine başladı. Covid-19 salgını nedeniyle birçok tahkim duruşması çevrimiçi olarak gerçekleştirildi...
Dubai Uluslararası Tahkim Merkezi, 25 Şubat 2022 tarihinde tahkim kurallarını değiştirdi. 2022 Tahkim Kuralları 2 Mart 2022 tarihinde yayınlandı ve 21 Mart 2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Kurallar 21 Mart 2022’den sonra yapılan tahkim davalarına uygulanır, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı takdirde tahkim...
Achmea’nın AB-içi yatırım uyuşmazlıklarında doğurduğu tartışma katlanarak devam ediyor. Son olarak Paris İstinaf Mahkemesi, Polonya aleyhine sonuçlanan yatırım tahkimlerinde verilen hakem kararlarının Achmea gözetilerek iptaline hükmetti...
Türk hukukunda hakem kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yolu, iptal davası olarak düzenlenir. Yabancılık unsuru taşıyan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği tahkim yargılamalarında 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (“MTK”) uygulama alanı...
Bilindiği üzere Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) bir kararı sonrasında AB-içi uyuşmazlıkların tahkimde görülmesi ve özellikle Enerji Şartı Anlaşması (“EŞA”) altında tahkim konusunda sorunlar ortaya çıkmıştır...
Şirketler hukukunda tahkim uygulaması tahkime elverişlilik konusu başta gelmek üzere birçok açıdan tartışmalı unsurlar barındırır. Bu uyuşmazlıkların tahkime elverişli olduğunun kabul edildiği hukuk sistemlerinde dahi esas sözleşmeye tahkim şartının konulup konulamayacağı...
Yargılama süreçlerine doğrudan etkisi olan teknoloji kullanımındaki büyük artış tahkim için de yararlı oldu. Özellikle dijitalleşme ile tahkim yargılamasının şekli, tarafların gereksinimlerini de dikkate alarak, zaman ve maliyet verimliliğini arttıracak şekilde değişti. Bu doğrultuda ve COVID-19 pandemisine önlem...
Avrupa Birliği Adalet Divanı (“ABAD”), 6 Mart 2018 tarihinde oldukça tartışmalı bir karara imza attı.[1] 1991 tarihli Hollanda-Slovakya İkili Yatırım Anlaşması’nda yer alan tahkim klozunun Avrupa Birliği (“AB”) hukukuna aykırılığına hükmedilen Achmea kararı, yatırım tahkiminde uzun soluklu tartışmaları beraberinde...