Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları Uyarınca Belge İbraz İstemi – II
Uluslararası Barolar Birliği’nin (“IBA”) Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında Kuralları (“IBA Kuralları”, veya “Kurallar”), hiç şüphesiz, milletlerarası tahkimde delil ikamesi konusunda önemli bir referans noktası olarak karşımıza çıkar. IBA Kuralları, özellikle tarafların ve hakemlerin farklı hukuk sistemlerinden gelmeleri durumunda, taraflar arasındaki uyumlaştırmanın sağlanması için önemli bir araçtır.
IBA Kuralları uyarınca, delil ikamesi konusunun genel çerçevesi ve prensipleri Ocak 2016 tarihli makalemizde incelenmişti. Bu ayki makalemizde, belge ibraz istemi usulü ve belge ibrazı talebine karşı, Kurallar’ın 3.5. maddesi delaleti ile, Kurallar’ın 9.2 maddesi uyarınca ileri sürülebilecek itirazlar ele alınacaktır.
Genel Olarak
Belge ibraz istemine karşı itiraz konusu, IBA Kuralları’nın 3.5 - 3.7 maddelerinde düzenlenir. Buna göre, IBA Kuralları’nın 3.5 maddesi uyarınca, kendisine ibraz talebi yöneltilen tarafın istenilen bazı veya tüm belgelerin ibraz edilmesine itiraz etmesi durumunda, hakem heyetince verilen süre içerisinde bu itirazını hakem heyetine ve diğer taraflara yazılı olarak bildirir. Bu itiraz sebepleri, 9.2. maddesinde yer alan sebeplerden, veya 3.3 maddesindeki koşullardan herhangi birinin gerçekleşmediği yönünde olmalıdır.
Madde 9.2’de düzenlenen itiraz sebepleri, aşağıda incelenecektir.
IBA Kuralları Uyarınca Delillerin Kabul Edilebilirliği ve Değerlendirilmesi
Delillerin kabul edilebilirliği ve değerlendirilmesi, IBA Kuralları’nın 9. maddesinde düzenlenir. Bu madde, tarafların sahip olduğu haklar ile hakem heyetinin yetkileri arasındaki dengenin kurulması bakımından önem arz eder[1]. Genel kural, hakem heyetinin delillerin kabul edilebilir olup olmadığını, davayla ilgisini, önemini ve ağırlığını tespit etmekte takdir hakkına sahip olduğu yönündedir.
Yukarıda da ifade edildiği üzere, Kurallar’ın 9.2 maddesi, 3.5 maddesinin yaptığı atıf ile, belge ibrazı taleplerine karşı ileri sürülecek itirazlar bakımından uygulanır.
Belge İbrazı Talebine İtiraz
Kendisine ibraz talebi yöneltilen tarafın bu taleplere itiraz etmesi durumunda, bu itirazların hakem heyetine ve diğer taraflara yazılı olarak bildirilmesi gerekir.
Kurallar’ın 3.6 maddesi uyarınca, hakem heyeti böyle bir itirazı almasını müteakip ilgili tarafları itirazı gidermeye yönelik olarak birbirleriyle istişarede bulunmaya davet edebilir. Bu doğrultuda, söz konusu hüküm, hakem heyetinin tarafların birebir temasta bulunmasının itirazın çözüme bağlanması hususunda daha etkili olabileceğini düşündüğü durumlarda uygulanacaktır. Bu durumlara örnek olarak; talep edilen belgelerin yeterince açık olarak tanımlanmadığı ve ibraz talebinin şekli bakımından eksikliklerin bulunduğu haller verilebilir[2].
Madde 9.2 Uyarınca İtiraz Sebepleri
Belge ibrazı taleplerine yönelik itiraz sebepleri, IBA Kuralları’nın 9.2 maddesinde düzenlenir. Ayrıca hakem heyeti, yazılı beyan, sözlü ifade veya keşif şeklindeki delillerin ibrazını re’sen de tahkim yargılaması dışında tutabilir.
Bu madde uyarınca, itiraz sebepleri aşağıdaki gibidir:
- Delilin davayla yeterli derecede ilgili veya davanın sonucunda etkili olmaması,
- Hukuki engel veya imtiyaz durumu,
- İbrazı talep edilen delilin ibraz edilmesinin makul olmayan derecede külfetli olması,
- Belgenin kayıp veya zayi olması,
- Hakem heyeti tarafından zorlayıcı addedilen ticari ve teknik gizliliğe ilişkin gerekçeler,
- Özel politik veya kurumsal hassasiyetler,
- Hakem heyeti tarafından zorlayıcı addedilen usul ekonomisi, oranlılık, adalet veya tarafların eşitliği konusundaki değerlendirmeler.
Kurallar’ın 9.4 maddesi uyarınca hakem heyeti, gerekli olduğunda, gerekli düzenlemeleri yaparak uygun gizlilik korunmasına tabi olmak suretiyle delil sunulmasına veya dikkate alınmasına izin verebilir. Bu durum, ilgili tarafın delillere erişiminin sağlanmasını temin etmesinin yanında, karşı taraf bakımından da gizlilik hususlarının dikkate alınmasını sağlar.
Hakem Heyetinin Belge İbrazı Emri
Tarafların itirazları kendi aralarında çözüme kavuşturamamaları durumunda, taraflardan her biri hakem heyetinden itiraz hakkında karar verilmesini isteyebilir. Hakem heyeti bu durumda, tarafların da görüşünü alarak, ibraz istemini ve itirazı değerlendirir. Madde 3.7 uyarınca hakem heyeti, ancak (i) Talepte bulunan tarafın ispat etmek istediği hususların davayla ilgili ve davanın sonucuna etki edebilecek nitelikte olduğuna; (ii) Madde 9.2’de yer alan itiraz sebeplerinden hiçbirisinin mevcut olmadığına ve (iii) Madde 3.3’te yer alan koşulların yerine getirildiğine kanaat getirirse, belge ibrazı talebinde yer alan belgelerin ibraz edilmesini emredebilir[3].
Tahkime Taraf Olmayan Bir Kişi veya Kuruluştan Belge İbrazı Talepleri
Yukarıda açıklanan süreç, taraflardan birinin tahkime taraf olmayan bir kişinin elinde, muhafazasında veya idaresinde olan belgelere dayanması durumunda da uygulanır. Bazı durumlarda tarafların, tahkime taraf olmayan bir kişi veya kuruluşun elinde olan ve kendi imkânlarıyla erişim sağlayamayacağı belgelere dayanması söz konusu olabilmektedir. Bu durumda ilgili taraf, hakem heyetince verilen süre içerisinde, ilgili belgeyi elde etmek için gerekli olan hukuki girişimlerde bulunulmasını hakem heyetinden isteyebilir veya bizzat bu girişimlerde bulunmak için hakem heyetinden izin talep edebilir. Hakem heyeti, eğer belge ibrazı talebi için sağlanması gereken şartların mevcut olduğuna karar verirse, söz konusu talep hakkında karar verir ve uygun gördüğü girişimlerde bulunur veya talepte bulunan tarafı bu yönde yetkilendirir ya da diğer herhangi bir tarafın bu girişimlerde bulunmasına karar verir (Kurallar’ın 3.9 maddesi).
İbrazı Talep Edilen Belgelerin İbrazından Kaçınılmasının Sonuçları
Belge ibrazı talebinin yöneltildiği tarafın, zamanında yapması gereken itirazları yapmaksızın ibrazı talep edilen belgeleri sunmaktan yeterli açıklamayı yapmaksızın kaçınması durumu söz konusu olabilir. Bu durumda, Kurallar’ın 9.6 maddesi uyarınca hakem heyeti, ilgili delilin belgeyi sunmaktan kaçıran tarafın çıkarları aleyhine olduğu sonucuna varabilir.
Ayrıca, IBA Kuralları’nın 9.7 maddesi uyarınca, hakem heyeti taraflardan birinin delillerin ikamesi konusunda iyi niyetli davranmadığına karar verirse; bu durumu, delil ikamesiyle ilgili veya delil ikamesinden doğan masraflar da dâhil olmak üzere, tahkim masraflarına ilişkin karar verirken dikkate alabilir. Görüldüğü üzere bu iki hüküm, tarafların ibrazı emredilen belgeleri sunmaktan kaçınması veya sunulması gereken diğer delilleri hakem heyetine sunmaması durumunda, o taraf aleyhine sonuçlar doğurmasına yol açabilir.
Sonuç
IBA Kuralları’nın delillerin kabul edilebilirliği ve değerlendirilmesine ilişkin hükümleri, tarafların sahip olduğu haklar ile hakem heyetinin yetkileri arasındaki dengenin kurulmasını amaçlar. Hakem heyeti, IBA Kuralları’nda yer alan prensiplere bağlı olmak kaydıyla, delillerin kabul edilebilir olup olmadığını, davayla ilgisini, önemini ve ağırlığını tespit etmekte takdir hakkına sahiptir. Buna göre hakem heyeti, 9.2 maddesindeki itiraz sebeplerinin mevcut olması durumunda, belgeleri re’sen veya taraflardan herhangi birinin talebi üzerine tahkim yargılamasının dışında tutabilir. Bu itiraz sebeplerinin uygulanabilir olmamasına rağmen, belge ibrazı talebinin yöneltildiği tarafın talep edilen belgeleri sunmaktan kaçınması durumunda, hakem heyeti ilgili belgelerin ibraz edilmesini emredebilir. İtiraz eden tarafın bu emre uymaması durumunda ise hakem heyeti, ilgili tarafına aleyhine sonuçlar doğacağına hükmedebilir.
[1] 1999 IBA Working Party & 2010 IBA Rules of Evidence Review Subcommittee, Commentary on the revised text of the 2010 IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration, s. 25 (“IBA Rules Commentary”).
[2] IBA Rules Commentary, s. 10.
[3] Ocak 2016 tarihli Hukuk Postası makalemizde de ele alındığı üzere, belge ibrazı talepleri, Kurallar’ın 3.3 maddesinde düzenlenen şartları içermelidir. Buna göre, talep edilen her belgenin o belgeyi tespite yeterli olacak derecede tarifi ve talep edilen belgelerin davayla ilgisine ve davanın sonucunu nasıl etkileyeceğine dair açıklamayı içermesi gerekir. Ayrıca belge ibrazı talepleri, istenilen belgelerin talep eden tarafın elinde, muhafazasında veya idaresinde olmadığına dair beyanı ve talep eden tarafın neden istenilen belgelerin diğer tarafın elinde, muhafazasında veya idaresinde bulunduğunu varsaydığına dair beyanı içermelidir.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
ICC Tahkim ve ADR Komisyonu (“Komisyon”), olası uyuşmazlıkların önlenmesi ve tüm paydaşların ilişkilerinin güçlendirilmesi amacıyla alternatif uyuşmazlık çözüm (“ADR”) mekanizmalarına ilişkin farkındalığı artırmak amacıyla yeni bir rehber ve rapor yayımladı. Uyuşmazlıkların Etkin Yönetimi Rehberi, en uygun...
Birleşme ve Devralmalar (“M&A”), şirketlerin veya varlıkların birleşme, devralma, varlık satın alma veya yönetimin devralması gibi çeşitli finansal işlemler yoluyla yeniden yapılandırılmasını ifade eder. Bu Hukuk Postası Makalesi, hakem heyetleri önüne gelen M&A uyuşmazlıklarını ele alır.
Tahkim uygulaması çerçevesinde esasa girme yasağı (revision au fond) mahkemelerin bir hakem kararını incelerken uyuşmazlığın esasına dair bir inceleme yapmayacakları anlamını taşır. Bu yasak en temelde iptal davaları ile tenfiz süreçlerinde karşımıza çıkar. Bir hakem kararına karşı başvurulabilecek tek kanun...
Türk hukukunda taraflar, üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri haklarla ilgili olarak doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların hakemler tarafından çözülmesi konusunda anlaşma yapabilir. Bununla birlikte, taşınmazın aynına ilişkin haklar ile iflas hukuku, aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar gibi...
4 Eylül 2020 tarihinde, Milletlerarası Ticari Tahkim Konseyi (“ICCA”) çatısı altında bir çalışma grubu “Milletlerarası Tahkimde Fiziki Duruşma Hakkı Mevcut Mudur?” başlıklı bir araştırma projesine başladı. Covid-19 salgını nedeniyle birçok tahkim duruşması çevrimiçi olarak gerçekleştirildi...
Dubai Uluslararası Tahkim Merkezi, 25 Şubat 2022 tarihinde tahkim kurallarını değiştirdi. 2022 Tahkim Kuralları 2 Mart 2022 tarihinde yayınlandı ve 21 Mart 2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Kurallar 21 Mart 2022’den sonra yapılan tahkim davalarına uygulanır, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı takdirde tahkim...
Achmea’nın AB-içi yatırım uyuşmazlıklarında doğurduğu tartışma katlanarak devam ediyor. Son olarak Paris İstinaf Mahkemesi, Polonya aleyhine sonuçlanan yatırım tahkimlerinde verilen hakem kararlarının Achmea gözetilerek iptaline hükmetti...
Türk hukukunda hakem kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yolu, iptal davası olarak düzenlenir. Yabancılık unsuru taşıyan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği tahkim yargılamalarında 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (“MTK”) uygulama alanı...
Bilindiği üzere Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) bir kararı sonrasında AB-içi uyuşmazlıkların tahkimde görülmesi ve özellikle Enerji Şartı Anlaşması (“EŞA”) altında tahkim konusunda sorunlar ortaya çıkmıştır...
Şirketler hukukunda tahkim uygulaması tahkime elverişlilik konusu başta gelmek üzere birçok açıdan tartışmalı unsurlar barındırır. Bu uyuşmazlıkların tahkime elverişli olduğunun kabul edildiği hukuk sistemlerinde dahi esas sözleşmeye tahkim şartının konulup konulamayacağı...
Yargılama süreçlerine doğrudan etkisi olan teknoloji kullanımındaki büyük artış tahkim için de yararlı oldu. Özellikle dijitalleşme ile tahkim yargılamasının şekli, tarafların gereksinimlerini de dikkate alarak, zaman ve maliyet verimliliğini arttıracak şekilde değişti. Bu doğrultuda ve COVID-19 pandemisine önlem...
Avrupa Birliği Adalet Divanı (“ABAD”), 6 Mart 2018 tarihinde oldukça tartışmalı bir karara imza attı.[1] 1991 tarihli Hollanda-Slovakya İkili Yatırım Anlaşması’nda yer alan tahkim klozunun Avrupa Birliği (“AB”) hukukuna aykırılığına hükmedilen Achmea kararı, yatırım tahkiminde uzun soluklu tartışmaları beraberinde...