215 / 440
BORÇLAR HUKUKU
201
Yeni Borçlar Kanunu Çerçevesinde Emprevizyon Teorisi
1
*
Av. Süleyman Sevinç
Sözleşmelerin değişen koşullara uyarlanması, Borçlar Kanunu döne-
minde uygulama alanı bulan, fakat kanuni dayanaktan yoksun olan bir
kurum olmuştur. Yeni Borçlar Kanunu (“Yeni BK”) ile sözleşmelerin
uyarlanması imkânı, kanun kapsamında düzenlendi. Böylece, uygulama-
da tartışmasız kabul edilen bu kurum, Yeni BK çerçevesinde bir kanuni
dayanağa kavuşmuş oldu.
Bilindiği gibi, sözleşmeler hukukuna hâkim olan temel ilke, ahde
vefa (
pacta sunt servanda
) ilkesidir. Ancak, bazı durumlarda, ağırlaşmış
şartlara rağmen borcun aynen ifasının borçludan beklenmesi, hakkani-
yet, doğruluk ve dürüstlük kurallarına aykırı düşer. Özellikle iki tarafa
borç yükleyen sürekli edimli sözleşmelerde, sözleşmenin yapıldığı za-
man hâkim olan şartlar ile sözleşmenin ifası sırasındaki şartlar arasında
bazen çok önemli derecelerde değişiklikler olabilir. Söz konusu değişik-
liklere rağmen borcun ifa edilmesi yönündeki talep, Medeni Kanun’un 2.
maddesinde düzenlenen dürüstlük kuralına aykırı olabilir. Bu noktada,
sözleşmenin imzalandığı tarih ile sözleşmenin ifa edilmesi arasında, hal
ve şartlarda meydana gelen değişikliklerin sözleşmeye yansıtılması gere-
kecektir. Ahde vefa ilkesine sıkı sıkıya bağlı kalınması birçok olumsuz
sonucu da beraberinde getirebileceğinden, emprevizyon teorisi ortaya
atılmıştır. Emprevizyon teorisi; doktrin ve Yargıtay tarafından, işlem te-
melinin kısmen veya tamamen çökmesi halinde sözleşmenin yeni şartlara
uyarlanması çerçevesinde kabul edilen bir teori olmuştur.
Emprevizyon teorisi, özellikle Alman hukukunda taraftar bulan bir
görüş olmuştur. Alman doktrininde hâkim olan görüşe göre, sözleşmenin
işlem temeli, belirli olguların varlığına veya gelecekte gerçekleşeceğine
ilişkin olup, sözleşmenin kuruluşunu etkileyen unsurlardan oluşur. Söz-
leşmenin temelini oluşturan dengenin taraflardan biri için katlanılamaz
şekilde bozulması veya ortadan kalkması durumunda, işlem temelinin
çökmesi söz konusu olacaktır. Bunun yanı sıra, Türk hukukunu etkilemiş
olan İsviçre hukukunda da, işlem temelinin çökmesi durumuna dürüstlük
*
Haziran 2011 tarihli Makale