271 / 476
Sorumsuzluk Anlaşmasının Sınırları
Borçlar Kanunu’nun 19. maddesi, genel bir ifade ile sözleşmenin
konusunun kanunun çizdiği sınırlar çerçevesinde serbestçe belirlenebi-
leceğini, ancak kanuna, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına ay-
kırı olmadığı sürece geçerli olabileceğini öngörmektedir.
TBK m. 27.’de de, kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu
düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşme-
ler kesin olarak hükümsüzdür denilmektedir.
Emredici hükümler denildiğinde, sorumsuzluk anlaşmaları için
hukukumuzda öncelikle BK m.99 ve 100 (TBK m. 115 ve 116) akla
gelmektedir. BK m. 99’un (TBK m.115’in) koyduğu ana kural gere-
ğince, borçlunun kastından ya da ağır ihmalinden (TBK m. 115’in ifa-
desiyle ağır kusurundan) sorumsuzluğunu kaldırması hukuka aykırı
olacaktır. BK m.99’a göre hafif ihmalden doğan sorumluluğunu kaldı-
rabilse de borçlu, somut olayda devletin verdiği bir imtiyazla faaliyet
yürütmekte ise ya da alacaklı borçlunun hizmetinde ise, hafif ihmalden
sorumsuzluk anlaşması hakimin takdiri ile batıl sayılabilecektir. Ayrı-
ca borçlu, ifa yardımcısının her türlü kusurundan sorumsuzluğunu ala-
caklıya kabul ettirmiş olsa bile, BK m. 100 gereğince somut olayda so-
rumluluk devletin verdiği imtiyazla yürütülen bir faaliyetten doğmuş-
sa ya da alacaklı borçlunun hizmetinde ise, borçlu ancak hafif ihmal-
den sorumluluğunu kaldırabilecektir. TBK m. 115’in ve 116’nın birlik-
te okunması suretiyle, BK m.99 ve 100’de yer alan istisnaları kısmen
kapsayacak şekilde farklı bir sonuca varmak gerekecektir. Buna göre
sorumluluk, uzmanlık gerektiren faaliyetlerin yürütülmesinden doğ-
muşsa ya da alacaklı ile borçlu arasında bir hizmet sözleşmesinden
kaynaklanan bir borcun ifasından doğmuşsa, hâlihazırda yapılmış bu-
lunan tüm sorumsuzluk anlaşmaları kesin hükümsüz olacaktır.
BK m. 99/2’de düzenlendiği üzere hükümet tarafından imtiyaz su-
retiyle verilen bir sanatın icrasından sorumluluk doğmuşsa hakim, bu
imtiyazlı faaliyete ilişkin hafif ihmal için evvelce yapılan sorumsuzluk
anlaşmalarını etkisiz kılabilecektir. BK m. 100/3 gereğince ise borçlu-
nun başkasının davranışından doğan sorumluluğunu bertaraf eden so-
rumsuzluk anlaşmasının konusu, hükümet tarafından imtiyaz suretiyle
verilen bir sanatın icrasına özgü bulunmakta ise, sadece hafif ihmal
için sorumluluk kaldırılabilecektir. İmtiyazlı sanat/ticari faaliyet tanı-
BORÇLAR HUKUKU
257