235 / 489
Hâkim durumda bulunan teşebbüsün rakipleri piyasa dışına itili-
yorsa, dikey anlaşmalar yoluyla kötüye kullanmanın varlığından söz
edilir.
Dikey anlaşmalar yoluyla kötüye kullanma üç ana başlığa ayrılır.
Bunlar; münhasır satın alma anlaşmaları, bağlama anlaşmaları ve ay-
rımcılıktır.
Münhasır Satın Alma Anlaşmaları
Hâkim durumda bulunan teşebbüslerin dayattıkları münhasır an-
laşmalar ile rakiplerini piyasa dışına itmesi ve bunun sonucu olarak re-
kabeti azaltması mümkündür. Bu durum tüketicilerin tercihlerinin de
sınırlanmasına yol açar.
Bu tip anlaşmalarda alıcı, anlaşmaya konu olan mal veya hizmeti
münhasıran tek bir sağlayıcıdan temin etme yükümlülüğü altındadır.
Bu anlaşmaların dışlayıcı etki doğurabilmesi için rakip malların alımı-
nı veya satımını engelleyecek hükümlere yer verilmesi veya münhasır
satın alma yükümlülüğünün rakip malları kapsayacak şekilde düzen-
lenmesi gerekir
3
.
Münhasır uygulamalar, üreticinin dağıtım hizmetinin tekelleşme-
sine yol açmak, etkin rekabeti ortadan kaldırmak, pazara giriş engelle-
ri yaratmak, rakiplerin büyümesini engellenmek gibi rekabet karşıtı et-
kiler barındırır.
Türkiye’de münhasır uygulamalar pek çok Rekabet Kurulu (“Ku-
rul”) kararına konu olmuştur. Örneğin Karbogaz kararı
4
likit karbondi-
oksit pazarında hakim durumda bulunan teşebbüsün, hakim durumunu
kötüye kullanarak müşteriyle uzun süreli münhasır sözleşmeler akdet-
tiği yönündedir. Bu kararda teşebbüsün “pazara giriş engeli yaratarak
gerçek ya da potansiyel rakiplerin pazardaki faaliyetlerini zorlaştırdı-
ğı” iddia edilir. Kurul kararı idari para cezası ve sözleşmelerin tadili
yönündedir.
REKABET HUKUKU
219
3
Örnek karar için bkz. Case 85/76 Hoffman-La Roche v Commission (1979) ECR 461, (1979) 3
CMLR 211, p.109
4
23.8.2002 tarih ve 02-49/634-257 sayılı karar.