Tasarımların Korunması ve Tescili
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) kapsamında bir ürünün görsel özelliklerinin, bir başka deyişle tasarımının korunması mümkündür. Günümüzde bir pazarlama, reklam ve rekabet unsuru da olan tasarımların koruması oldukça önem kazandı. Tasarım hakkı sahibine tasarımın üçüncü kişiler tarafından izinsiz ve haksız olarak kullanımını engelleme hakkı tanır.
Bu kapsamda aşağıda, tasarımın SMK’da nasıl tanımlandığı, tasarım korumasını şartları, süresi, koruma dışında kalan haller ve tescilsiz tasarımlara tanınan haklar açıklanır.
Tasarımların tesciline ilişkin SMK, 24.04.2017 Tarihli Resmî Gazete’de Yayımlanan 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik ve Türk Patent ve Marka Kurumu (“TÜRKPATENT”) tarafından hazırlanarak 2020 yılında yayımlanan Tasarımİnceleme Kılavuzu yol gösterici nitelik taşır.
Tasarım Nedir?
SMK’nın 55. maddesinde tasarım “ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümü” olarak tanımlanır.
Ürün tanımı içerisinde ise
- endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesne (örneğin sandalye, dekoratif bitki),
- birleşik bir ürün veya bu ürünü oluşturan parçalar (örneğin otomobil ve jant),
- ambalaj,
- birden çok nesnenin bir arada algılandığı sunumlar (örneğin mağaza),
- grafik semboller (örneğin logo) ve
- tipografik karakterler (örneğin Times New Roman) yer alır.
Bilgisayar programları ürün tanımının dışında tutulmuştur.
Ek olarak belirtilmelidir ki 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu çerçevesinde korunabilecek resim, fotoğraf, heykel, afiş, çizgi karakter, mimari yapılar, haritalar, internet sayfaları gibi eserler de şartların sağlanması halinde tasarım korumasından faydalanabilirler.
SMK’nın 58. maddesinde yapboz gibi farklı veya eş birimlerden oluşan modüler bir sistemde bu birimlerin birbirleriyle sonlu veya sonsuz olarak çeşitli biçimlerde bağlantı kurmasını sağlayan tasarımların korumadan yararlanacağı düzenlenlenir.
Tasarımların Sınıflandırılması
Tasarım başvurusu yapılırken tasarımın tescilli olmasının talep edildiği ürün grubu Locarno Anlaşmasında ürünlere karşılık gelen kod numaraları ve adlar kullanılmak suretiyle tanımlanır. Söz konusu sınıflandırma sisteminde 32 sınıf bulunur. Örneğin mücevherler 11. sınıfta yer alırken, lambalar 26. sınıfta yer alır.
Kimler Tasarım Korumasından Yararlanabilir?
SMK’nın 3. maddesinde tasarım korumasından faydalanabilecek kişiler düzenlenir. Buna göre i) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, ii) Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yerleşim yeri olan veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, iii) Paris Sözleşmesi veya 15/4/1994 tarihli Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri dâhilinde başvuru hakkına sahip kişiler ve iv) Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devletlerin uyruğundaki kişiler tasarım korumasından faydalanabilir.
Başvuru sahibinin tasarımcı olma zorunluluğu bulunmaz. Ancak SMK’nın 61. maddesi uyarınca başvuru sahibi tasarımcı değilse başvuru sahibinin tasarımcı veya tasarımcılardan tasarım başvurusu yapma hakkını ne şekilde elde ettiğinin başvuruda açıklanması gerekir.
Tasarımların Koruma Şartları
SMK’nın 56. maddesi uyarınca tasarımlar ancak yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması şartıyla tasarım korumasından faydalanabilir.
Yenilik
SMK kapsamında tescili istenen tasarımın aynısının başvuru veya rüçhan tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış olması halinde tasarım yeni kabul edilir.
Buna göre tasarımların küçük ayrıntılarda farklılık göstermesi yenilik kriteri için yeterli değildir.
SMK kapsamında tasarımın kamuya sunulması ile kastedilen tasarımın sergilenmesi, satış gibi yollarla piyasaya sürülmesi, kullanılması, tarif, yayım, tanıtım veya benzer amaçlı faaliyetlerde yer almasıdır. Tasarımın gizlilik şartıyla üçüncü bir kişiye açıklanması ise kamuya sunmanın kapsamı dışındadır.
Ayırt Edicilik
SMK kapsamında tescili istenen tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim başvuru veya rüçhan tarihinden önce kamuya sunulmuş herhangi bir tasarımın kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlenimden farklı ise bu tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olduğu kabul edilir.
Bilgilenmiş kullanıcı, tasarımcı veya teknik uzman olmayan fakat sektörde bu tür tasarımların olduğunu bilen dikkatli ve deneyimli ürün kullanıcısıdır.
Ayırt edici şartın varlığı araştırılırken tasarımcının tasarımındaki seçenek özgürlüğünün derecesi dikkate alınır. Şöyle ki, ürünün teknik fonksiyonlarının neden olduğu sınırlamalar, kullanım güvenliği veya yasal gereklilikler nedeniyle tasarımcının seçenek özgürlüğü daralabilir. Örneğin, teknik zorunluluklardan ötürü yangın tüpünün tasarımındaki seçenek özgürlüğü daha sınırlı iken iki boyutlu desenlerde seçenek özgürlüğünün daha geniş olduğu söylenebilir.[1]
Koruma Dışı Haller
SMK’nın 58. maddesinde tasarımların tasarım korumasından yaralanamayacağı haller düzenlenir. Buna göre;
- Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarımlar (örneğin, dini sembollerin tuvalet kâğıdı üzerinde kullanılması),
- Ürünün teknik fonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özellikler (örneğin, fiş ucu[2])
- Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu ürünlerin görünüm özellikleri (örneğin, tornavida ucu[3])
- Dini, tarihi, kültürel değerler ile tescil izni verilmeyen işaret, arma, nişan ve adlandırmaların uygunsuz kullanımı (örneğin, tarihi ve kültürel değerlerin tek başına ana unsur olduğu tasarım başvuruları)
Tasarım Başvuruları Nasıl Yapılır?
Tasarım başvuruları TÜRKPATENT’in elektronik sistemi E-TEBS üzerinden yapılır. Gerçek kişiler kendisi, tüzel kişiler ise yetkili kişileri aracılığıyla tasarım başvurusunda bulunabileceği gibi tasarım başvurularının marka vekilleri aracılığıyla da gerçekleştirilmesi mümkündür. Yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişilerin ise tasarım başvurularında bulunabilmesi için marka vekili ile çalışma zorunluluğu bulunur.
Birden çok tasarımın tescil talebi, ek başvuru ücretinin ödenmesi şartıyla çoklu başvuru altında yapılabilir. Çoklu başvurularda, süslemeler hariç olmak üzere, tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı her bir ürünün, aynı sınıfa dâhil olması gerekir. Çoklu tasarım başvurusu en fazla 100 adet tasarım içerebilir.
TÜRKPATENT’e tasarım başvuru yapılmasını takiben tasarımların tescil süreci genel olarak şekli inceleme, yenilik incelemesi, yayım, itiraz ve belgelendirme olarak beş ana işlem sürecinden oluşur.
Tescilli Tasarımların Koruma Süresi ve Yenilenmesi
Tescilli tasarımların koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır. Bu süre beşer yıllık dönemler hâlinde yenilenmek suretiyle toplam 25 yıla kadar uzatılabilir.
Tescilsiz Tasarımlara Sağlanan Koruma
İlk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş olması şartıyla tasarımcının tercihine bağlı olarak tescilsiz tasarım koruması da mümkündür. Tescilsiz tasarımların koruma süresi ise tasarımın Türkiye’de kamuya sunulduğu tarihten itibaren 3 yıldır. Tescilsiz tasarım genellikle tekstil gibi tasarım ömrünün kısa ve tasarım sayısının çok olduğu sektörlerin tercih ettiği bir koruma yöntemidir.[4] Bu sayede herhangi bir başvuru yapılmaksızın doğrudan koruma elde edilir.
Sonuç
SMK kapsamında ürünlerin yeni ve ayırt edici nitelikteki dış görünüşleri korunur. Söz konusu hak inhisari bir hak olup hak sahibine tasarımının üçüncü kişiler tarafından haksız ve izinsiz kullanımını engelleme hakkı sağlar. Tasarım mevzuatındaki şartları sağlayan tasarımların tescilli bir şekilde 5 yıl (yenilerek toplamda 25 yıl) ve tescilsiz bir şekilde ise 3 yıl tasarım korumasından faydalanması mümkündür.
[1] Tasarım İnceleme Kılavuzu, s. 12.
[2] Tasarım İnceleme Kılavuzu, s. 16.
[3] Tasarım İnceleme Kılavuzu, s.17.
[4] Tasarım İnceleme Kılavuzu, s.6
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Eser sahibi ile yaratıcı faaliyetinin bir ürünü olan eseri arasındaki ilişki manevi haklar ile korunur. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (“FSEK”) düzenlenen eser sahibinin eser üzerindeki manevi hakları, eserin topluma arz yetkisi, eser sahibinin adının belirtilmesi yetkisi...
Yargıtay tüm kararlarda inceleme yaparken markanın benzerliği ile ilgili kriterleri somut olaylar özelinde değerlendirmiş ve kriterlerin ne şekilde tatbik edileceğini gösterirken, karıştırılma ihtimali kavramının da sınırının belirlenmesine yardımcı olmuştur. Bu makalede; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2022 yılında...
Liberal ekonomik ve hukuk sisteminin temelinde yer alan kavram ve değerlerden birisi olan mülkiyet hakkı, kişinin eşya ile arasındaki sahiplik ilişkisini düzenler. Mülkiyetin konusu olan eşyanın kapsamı, medeniyetin ve teknolojinin gelişimi ile birlikte...
