Çalışan Buluşları
Giriş
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) uyarınca çalışan; özel hukuk sözleşmesi veya benzeri bir hukuki ilişki gereğince başkasının hizmetinde olan ve bu hizmet ilişkisini işverenin gösterdiği belli bir işle ilgili olarak bir bağımlılık içinde ona karşı yerine getirmekle yükümlü olan kişiler ile kamu görevlilerini ifade eder. SMK ve 29.09.2017 tarihli ve 30195 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Çalışan Buluşlarına, Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlara ve Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlara dair Yönetmelik (“Yönetmelik”)[i] çalışan buluşlarında işveren ve çalışan bakımından çeşitli hak ve yükümlülükler öngörür.
Hizmet Buluşunun Belirlenmesi
SMK madde 113 uyarınca hizmet buluşu, ç̧alışanın (i) bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği veya (ii) büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluştur. Bu buluşların dışında kalan buluşlar ise serbest buluş olarak nitelendirilir.
Ayrıca Yönetmelik’in 20. maddesinde çalışana ödenecek bedelin belirlenmesinde esas teşkil eden üç buluş grubu öngörülür. Bu kapsamda işletmedeki görev alanına doğrudan girmeyen konularda çalışanın kendi kendine üstlendiği bir görev vesilesiyle ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olmadığı durumda gerçekleştirilen buluşlar birinci grubu teşkil eder.
İkinci grup ise işletmedeki görevlendirmenin doğrudan neden olmadığı ancak (i) işletme tarafından tespit edilen ihtiyacın giderilmesi, (ii) işletme tarafından tespit edilen sorunların çözümü için gerçekleştirilen veya (iii) buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olduğu buluşlardan meydana gelir.
Üçüncü ve son grup da işletmede verilen görevlendirmenin doğrudan neden olduğu ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin tam katkısının olduğu durumda gerçekleştirilen buluşlardan oluşur.
Tarafların Yükümlülükleri
Çalışan tarafından buluşun gerçekleştirilmesi halinde, çalışanın işverene yapacağı bildirim, işverenin hak talebi, çalışana buluş karşılığında ödeyeceği bedel ve buluşa ilişkin patent başvurusu yapılması bu bölümde incelenir.
Çalışanın Yükümlülükleri
Bildirim Yükümlülüğü
SMK hem hizmet buluşları hem de serbest buluşlar bakımından çalışana bildirim yükümlülüğü öngörür. Söz konusu bildirimler için belirli bir süre öngörülmemiş, çalışana bildirimi gecikmeksizin yapması yükümlülüğü getirilmiştir. Bildirim işveren tarafından belirlenen birim yetkilisine veya bir belirleme olmaması halinde buluşu yapan çalışanın birim yetkilisine yapılır. Buluşun birden fazla kişi tarafından gerçekleştirilmesi halinde bildirim buluşu yapanlarca birlikte yapılabilir.
Bildirimin içeriği buluşun niteliğine göre değişiklik gösterir. Bildirime konu buluşun hizmet buluşu olması halinde bildirim, teknik problemi, çözümünü ve hizmet buluşunun nasıl gerçekleştirildiğini içerir. Çalışan, bildiriminde, kendisine işiyle ilgili olarak verilen yazılı ve sözlü talimatları, yararlanmış olduğu işletme deneyim ve çalışmalarını, varsa buluşun gerçekleşmesinde katkısı olan diğer çalışanları, bu çalışanların katkılarının türünü ve kapsamını ve ayrıca kendisinin ve diğer çalışanların buluştaki katkı paylarını belirtir.
Serbest buluşun söz konusu olduğu hallerde ise bildirim işverenin buluşun serbest bir buluş olup olmadığına ilişkin bir kanaate varmasına imkan verecek şekilde buluşun gerçekleşme şeklini içerir. Burada üzerinde durulması gereken bir nokta, buluşun işverenin faaliyet alanı içinde kullanılabilir olmadığı açıksa, çalışanın bildirim yükümlülüğünün bulunmadığıdır. Fakat serbest buluş, işletmenin faaliyet alanına girmemekle beraber işletme, söz konusu buluşun ilgili olduğu alanda faaliyette bulunmak için ciddi hazırlıklar içindeyse; çalışan, serbest buluşunu başka bir şekilde değerlendirmeye başlamadan önce, tam hak tanımaksızın, uygun şartlar altında buluşundan yararlanma imkânı vermek için işverene teklifte bulunmakla yükümlüdür. İşveren, teklifin kendisine ulaştığı tarihten itibaren üç ay içinde cevap vermezse, bu konudaki öncelik hakkını kaybeder.
İşveren, bildirimi yapan çalışanlara bildirimin kendisine ulaştığı tarihi bildirir. Söz konusu bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde çalışan işveren nezdinde doğan zararlardan sorumludur. Ek olarak SMK bildirim yükümlülüğünün ihlali halinde işverene patent başvurusunun gaspı ve patentin gaspı davalarını açma hakkı öngörmektedir. Bu bağlamda söz konusu buluş için çalışan tarafından gerçekleştirilen patent başvurusu henüz sonuçlanmamış ise SMK madde 110 uyarınca patent başvurusunun gaspı, buluşa patent verilmiş olması halinde ise madde 111 uyarınca patentin gaspı davası işveren tarafından açılabilir.
Çalışanın işverene yapacağı bildirimin ulaştığı tarihten itibaren dört ay içinde işveren yazılı olarak tam veya kısmi hak talebinde bulunur. Söz konusu bildirimin yapılmaması halinde buluş serbest buluş niteliği kazanır.
İ̇şverenin hizmet buluşuna ilişkin kısmi hak talep etmesi hâlinde, hizmet buluşu serbest buluş niteliği kazanır. Kısmi hak talebinde bulunması halinde işveren kısmi hakka dayanarak buluşu kullanabilir. Bu kullanma, çalışanın buluşunu değerlendirmesini önemli ölçüde güçleştiriyorsa çalışan, buluşa ilişkin hakkın tamamen devralınmasını veya kısmi hakka dayanan kullanım hakkından vazgeçilmesini işverenden talep edebilir. İşveren, söz konusu talebin kendisine ulaşmasından itibaren iki ay içinde cevap vermezse, buluşu kullanma hakkı sona erer.
Gizlilik Yükümlülüğü
Çalışan, hizmet buluşunu, serbest buluş niteliği kazanmadığı sürece gizli tutmakla yükümlüdür.
İşverenin Yükümlülükleri
Bedel Ödeme Yükümlülüğü
İşveren hizmet buluşu üzerinde tam hak talep ederse, çalışan makul bir bedelin kendisine ödenmesini işverenden isteyebilir. Ayrıca işveren hizmet buluşu üzerinde kısmi hak talep ederse, işverenin buluşu kullanması hâlinde de çalışanın makul bir bedelin kendisine ödenmesini isteme hakkı doğar.
Bedelin hesaplanmasında hizmet buluşunun ekonomik olarak değerlendirilebilirliği, çalışanın işletmedeki görevi ve işletmenin buluşun gerçekleştirilmesindeki payı da dikkate alınır. Yönetmelik’in 20. maddesi uyarınca, bu kriterlere göre belirlenecek hizmet buluşunun bedeli yine Yönetmelik’in 21. maddesinde her bir buluş grubu için öngörülen katsayılar ile buluştan elde edilen gelirin çarpılması ile hesaplanır. Hizmet buluşu birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse, bedel ve ödeme şekli her biri için ayrı ayrı belirlenir.
Başvuru Yükümlülüğü
İşverenin tam hak talebinde bulunduğu buluşlar bakımından patent başvurusunda bulunma yükümlülüğü bulunur. Söz konusu başvuru yükümlülüğü, (i) hizmet buluşunun serbest buluş niteliği kazanması, (ii) çalışanın, buluşu için başvuru yapılmamasına rıza göstermesi,
veya (iii) işletme sırlarının korunmasının başvuru yapmamayı gerektirmesi hallerinde ortadan kalkar.
Ayrıca işletmenin menfaatleri başvuru ile zedeleniyorsa işveren başvuru yapmaktan kaçınabilir. Bu halde, başvurunun yapılmaması bedelin hesaplanmasında dikkate alınır.
Gizlilik Yükümlülüğü
İşveren, tam hak talep etmediği takdirde, kendisine bildirimi yapılan buluşa ilişkin bilgileri, çalışanın haklı menfaatlerinin devamı süresince gizli tutmakla yükümlüdür.
Hükümlerin Emrediciliği
Çalışan buluşlarına ilişkin hükümler nispi emredici olup, çalışan aleyhine değiştirilemez. Tarafların çalışan buluşlarına ilişkin sözleşme yapma serbestliği, hizmet buluşlarında patent verilmesi için yapılacak başvurudan; serbest buluşlarda ise çalışanın işverene yapacağıbildirim yükümlülüğünden sonra başlar.
SMK, çalışan buluşlarına ilişkin sözleşmelerin SMK’ya aykırı olmasa da hakkaniyet ile bağdaşmadığı hallerde de geçersiz sayılacağını ve geçersizliğin iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren altı aylık sürenin sonuna kadar ileri sürülebileceğini öngörür.
Sonuç
SMK çalışan buluşlarına ilişkin esaslı bir değişiklik öngörmemektedir. Fakat bedelin belirlenmesi ve patent başvurusu yapma yükümlülüğüne ilişkin çeşitli yeni düzenlemeler yapılmıştır.
[i] https://bit.ly/2EqyYOa (Son Erişim Tarihi: 03.02.2018)
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Eser sahibi ile yaratıcı faaliyetinin bir ürünü olan eseri arasındaki ilişki manevi haklar ile korunur. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (“FSEK”) düzenlenen eser sahibinin eser üzerindeki manevi hakları, eserin topluma arz yetkisi, eser sahibinin adının belirtilmesi yetkisi...
Yargıtay tüm kararlarda inceleme yaparken markanın benzerliği ile ilgili kriterleri somut olaylar özelinde değerlendirmiş ve kriterlerin ne şekilde tatbik edileceğini gösterirken, karıştırılma ihtimali kavramının da sınırının belirlenmesine yardımcı olmuştur. Bu makalede; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2022 yılında...
Liberal ekonomik ve hukuk sisteminin temelinde yer alan kavram ve değerlerden birisi olan mülkiyet hakkı, kişinin eşya ile arasındaki sahiplik ilişkisini düzenler. Mülkiyetin konusu olan eşyanın kapsamı, medeniyetin ve teknolojinin gelişimi ile birlikte...
