Sınai Mülkiyet Kanunu Işığında Patent Hakkı
Giriş
Patent, belirli bir takım şartları taşıyan buluşlara tanınan korumadır. Patent koruması 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) madde 82 ve devamında düzenlenir. 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (“Mülga KHK”), SMK’nın yürürlüğe girmesi ile mülga olmuştur.
SMK, diğer sınai mülkiyet haklarına paralel olarak patent hakkı kapsamında da çeşitli değişiklikler öngörür. Bu kapsamda itiraz ve başvuru sürelerinin kısalmasının yanı sıra, incelemesiz patent sistemi de SMK ile kaldırılmıştır. Bu makalede SMK’da düzenlenen patent hakkı, değişikliklere de yer verilerek incelenecektir.
Patentin Konusu ve Patent Verilebilirlik Şartları
Patent, teknik bilginin kamuya açıklanması karşılığında, sınırlı bir tekel hakkını ifade eder[1]. Bu kapsamda buluş sahibinin esas itibariyle iki opsiyonu bulunur. Bunlardan birincisi buluşunu alenileştirmeksizin kullanmak ve buluşa ilişkin bilgileri ticari sır olarak korumaktır. İkinci yöntem ise buluşun ayrıntılarını alenileştirerek patent korumasından faydalanmaktır.
Patent hakkı şirketleri inovasyon için gerekli yatırımları yapmaya teşvik eder ve gerçek ve tüzel kişileri araştırma ve geliştirme faaliyetlerine kaynak ayırmaya teşvik eder[2]. Patentin konusunu ise buluş teşkil eder. Buluş SMK’da tanımlanmamış olmakla birlikte, esas itibariyle teknik alana ait bir çözüm olarak tanımlanabilir[3]. SMK her ne kadar buluşun tanımını yapmamışsa da patentlenebilir buluşlara ilişkin üç ölçüt öngörmektedir.
SMK’da öngörülen ilk ve en önemli koşul yeniliktir. Bu bağlamda tekniğin bilinen durumuna dâhil olmayan buluşun yeni olduğu kabul edilir. Başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde, yazılı veya sözlü tanıtım yoluyla ortaya konulmuş veya kullanım ya da başka herhangi bir biçimde açıklanmış olan, toplumca erişilebilir her şey tekniğin bilinen durumu kapsamındadır.
Buluş basamağını içerme şartı ise “ilgili olduğu teknik alandaki uzmana göre aşikâr olmayan buluşun, buluş basamağı içerdiği kabul edilir” şeklinde açıklanmaktadır.
Patentlenebilirliğin üçüncü kıstası olan sanayiye uygulanabilir olma ise tarım dâhil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir nitelikte olma anlamına gelir. Bu kapsamda sanayi kavramı geniş yorumlanmalıdır.
Açıklanan unsurları taşıyan buluşlar patentlenebilir buluş olarak değerlendirilir ve buluş sahibinin talebi üzerine tescil edilerek yirmi yıl süre ile patent korumasından faydalanabilir.
Buluşun kullanılması açısından kamu yararı unsuru baskın olduğundan, patent hakkının pek çok açıdan kısıtlaması bulunur. Patentin süre bakımından kısıtlanması kapsamında; patent hakkı yirmi yıl süre ile verilir ve koruma yenilenemez. Patent korumasının yenilenememesinin temel sebebi, açıklandığı şekilde kamu menfaatidir. Patentin konusu buluş olduğundan teknolojik ilerlemenin önünün süresiz olarak kesilmesi uygun görülmemektedir.
İkinci kısıtlama ise zorunlu lisans konusunda gündeme gelir. SMK madde 129 uyarınca zorunlu lisans, aşağıdaki hallerde verilebilir:
- Patent konusu buluşun kullanılmaması,
- Patent konularının bağımlılığının söz konusu olması,
- Kamu yararının söz konusu olması,
- Başka ülkelerdeki kamu sağlığı sorunları sebebiyle eczacılık ürünlerinin ihracatının söz konusu olması,
- Islahçının, önceki bir patente tecavüz etmeden yeni bir bitki çeşidi geliştirememesi veya
- Patent sahibinin, patent kullanılırken rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı faaliyetlerde bulunması.
İncelemesiz patentin kaldırılması ile tüm patentler incelemeli olarak alınacağından, incelemeli patent usulü aşağıda “Ulusal Başvuru” başlığı altında incelenecektir.
Patent türleri ilişkin oldukları buluşun konusu itibariyle usul ve ürün patenti olarak ikiye ayrılır.
Usul Patenti
Usul patentlerinde korunan unsur, bir ürünü veya sonucu meydana getiren veya bunların meydana getirilmesine neden olan teknik bilgidir[4]. Bu kapsamda usul patentine sağlanan koruma esas itibariyle ürün patent korumasından farklı olmayıp bu iki tür patent konusu buluşun içeriği bakımından farklılık gösterir.
Ürün Patenti
Ürün patentinde ise buluş, yani çözüm bir ürün halinde somutlaşmıştır: bir makine, bir ilaç, bir kimyevi madde ve benzeri[5].
Patent Başvurusu
Mülga KHK’daki düzenlemelere paralel olarak SMK da uluslararası anlaşmalar uyarınca alınacak patentlere ilişkin düzenlemeler içermektedir.
Bu kapsamda ulusal patent başvurusu ve uluslararası başvurular ayrı ayrı incelenecektir.
Ulusal Başvuru
Patent başvurusu esas itibariyle aşağıdaki aşamalardan ibarettir:
- Başvuru,
- Şekli inceleme,
- Araştırma talebi ve araştırma,
- Bültende yayımlanma,
- Patent verilmesi kararı,
- Üçüncü kişi itirazlarının alınması ve
- Patent kararının kesinleşmesi.
Patent İşbirliği Anlaşması
Patent İşbirliği Anlaşması (“PİA”), buluşları için uluslararası koruma sağlamak isteyen başvurucular ile ulusal patent ofislerine kolaylık sağlamayı amaçlar. Uluslararası patent başvurusunda bulunan başvuru sahibi, Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Fransa, Suudi Arabistan ve Kuveyt’in de dahil olduğu 126 ülkede koruma elde edebilir.
PİA kapsamındaki başvuru, taraf ülkelerin ulusal başvuru merkezlerinden ve Uluslararası Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization) ofislerinden gerçekleştirilir. Başvuruyu takiben uluslararası araştırma yapılarak ve buluşun uluslararası araştırma raporu yazılarak uluslararası yayın gerçekleştirilir. Söz konusu başvurunun tamamlanmasını müteakip başvuru sahibi, başvuru ile koruma talep edilen taraf ülkelerde patent koruması sağlayabilir.
Patent İşbirliği Anlaşması’na ilişkin atıf SMK’da madde 83/3(a)’da yer alır.
Avrupa Patenti Başvurusu
PİA’nın aksine, Avrupa Patenti başvurusu, patent başvuru sürecini kolaylaştırmaktan ziyade uluslararası bir koruma sağlar. Başvuru usulü esas itibariyle yukarıda açıklanan ulusal başvuru usulüne benzer aşamalardan oluşur. Bu kapsamda başvuruyu takiben, şekli bir inceleme gerçekleştirilir, araştırma raporu hazırlanır ve başvuru yayımlanır. Patent kararının verilmesi halinde, karar farklı ülkelerde onaylanabilmekte ve bu şekilde bu ülkelerde koruma sağlanabilmektedir.
Avrupa Patenti’ne ilişkin atıf SMK’da madde 83/3(b)’da yer alır.
Patent Hakkının Kapsamı
SMK madde 85/2 uyarınca patent sahibinin, izinsiz olarak yapılması hâlinde aşağıda belirtilen fiillerin önlenmesini talep etme hakkı vardır:
- Patent konusu ürünün üretilmesi, satılması, kullanılması veya ithal edilmesi veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle elde bulundurulması.
- Patent konusu olan bir usulün kullanılması.
- Kullanılmasının yasak olduğu bilinen veya bilinmesi gereken usul patentinin kullanılmasının başkalarına teklif edilmesi.
- Patent konusu usul ile doğrudan doğruya elde edilen ürünlerin satılması, kullanılması, ithal edilmesi veya bu amaçlar için kişisel ihtiyaçtan başka herhangi bir nedenle elde bulundurulması.
Patentin Sona Ermesi
Patent hakkı; (i) hükümsüzlük kararı verilmesi, (ii) yirmi yıllık koruma süresinin dolması ve (iii) patent hakkına ilişkin yıllık ücretlerin ödenmemesi hallerinde sona erer.
Hükümsüzlük kararı;
- Patent konusu, patent verilebilirlik şartlarını taşımıyorsa,
- Buluş, başvuru dokümanlarında yeteri kadar açıklanmamışsa,
- Patent konusu, başvurunun ilk hâlinin kapsamını aşıyorsa,
- Patent sahibinin, patent isteme hakkına sahip olmadığı ispatlanmışsa veya
- Patentin sağladığı korumanın kapsamı aşılmışsa,
ilgili mahkeme tarafından verilir.
Sonuç
SMK ile diğer sınai mülkiyet haklarına paralel olarak patent hakkı için de çeşitli değişiklikler öngörülmüştür. Bu kapsamda, incelemesiz patent sistemi kaldırılmış, patent verilmesi kararından sonra itiraz sunulması imkânı öngörülmüş, üniversiteler bünyesinde çalışan buluş sahiplerine çeşitli haklar tanınmış, patent verilme süreçleri basitleştirilmiştir.
Söz konusu değişikler ile SMK, Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlamayı amaçlamıştır. İşçi buluşlarına ilişkin düzenlemeler hakkında detaylı bilgi için ise “İşverenlerin Fikri Mülkiyet Hakları” başlıklı makalemize başvurabilirsiniz.[6].
[1] Güneş, İlhami. Patent Hakkı ve Bu Hakkın Komşu Kavram ve Hukuki Yollarla İlişkileri, s.1. http://www.yayin.adalet.gov.tr/adaletdergisi/48.sayi/8_ilhami_gunes.pdf
[2] https://ec.europa.eu/growth/industry/intellectual-property/patents_en Erişim tarihi: 25.05.2017.
[3] Tekinalp, Ünal. Fikri Mülkiyet Hukuku, 2012, s.530.
[4] Saraç, Tahir. “Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması”, 2003, s.73.
[5] Tekinalp, Ünal. Fikri Mülkiyet Hukuku, 2012, s.596.
[6] http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/isverenlerin-fikri-mulkiyet-haklari/ Erişim tarihi: 25.05.2017.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Eser sahibi ile yaratıcı faaliyetinin bir ürünü olan eseri arasındaki ilişki manevi haklar ile korunur. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (“FSEK”) düzenlenen eser sahibinin eser üzerindeki manevi hakları, eserin topluma arz yetkisi, eser sahibinin adının belirtilmesi yetkisi...
Yargıtay tüm kararlarda inceleme yaparken markanın benzerliği ile ilgili kriterleri somut olaylar özelinde değerlendirmiş ve kriterlerin ne şekilde tatbik edileceğini gösterirken, karıştırılma ihtimali kavramının da sınırının belirlenmesine yardımcı olmuştur. Bu makalede; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2022 yılında...
Liberal ekonomik ve hukuk sisteminin temelinde yer alan kavram ve değerlerden birisi olan mülkiyet hakkı, kişinin eşya ile arasındaki sahiplik ilişkisini düzenler. Mülkiyetin konusu olan eşyanın kapsamı, medeniyetin ve teknolojinin gelişimi ile birlikte...
