Vakıfların İktisadi İşletme İşletmesi
Giriş
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) 101. maddesinde tanımlandığı üzere, vakıflar; gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. Vakıflar “ideal amaçlı” tüzel kişilerdir. Bir başka deyişle, vakıflar kazanç paylaşma amacı taşımazlar.[1] Ancak 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 26. maddesinde belirtildiği üzere, vakıflar; amacını gerçekleştirmeye yardımcı olmak ve vakfa gelir temin etmek amacıyla, iktisadi işletme kurabilir ve kurulmuş şirketlere ortak olabilirler. Bu bağlamda bu makale, vakıfların iktisadi işletme işletmesine dair esasları ve vakıfların iktisadi işletme işletmesinin hukuki sonuçlarını inceler.
Vakıfların İktisadi İşletme İşletmesi Halleri
Vakıfların ideal amaçlı tüzel kişiler olması vakıfların amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi işletme işletmelerine engel değildir.[2] Ancak önemle belirtilmelidir ki, vakıfların iktisadi işletme işletebiliyor olması, vakıfların ekonomik amaçla kurulabilmesinin önünü açmaz. Bu hususla ilgili olarak kanunda açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte, öğretide vakıfların ekonomik amaçla kurulmasının vakfın mahiyeti ile bağdaşmayacağı belirtilmektedir[3].
Vakıfların iktisadi işletme işletmesi vakfın iktisadi işletme kurması ile olabileceği gibi, vakfa bir iktisadi işletmenin tahsisi suretiyle de gerçekleşebilir[4].
Vakıfların İktisadi İşletme Kurması
Vakfın iktisadi işletme kurması söz konusu olduğunda, bu durumun Ticaret Sicil Yönetmeliği’nin 55. ve 56. maddeleri uyarınca ticaret siciline tescil edilmesi gerekecektir.[5] Bu hüküm uyarınca vakfın Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne vermesi gereken başlıca belgeler sırasıyla şunlardır: (i) Vakfın unvanı, merkezi, vergi kimlik numarası; işletmeyi temsile yetkili kılınan kişilerin adı ve soyadı, yerleşim yeri, kimlik numarasının da yer aldığı başvuru dilekçesi, (ii) işletmeyi temsile yetkili kişilerin noter huzurunda düzenlenmiş, ticaret unvanı altına atılmış imza beyannameleri, (iii) vakfın tüzel kişiliğinin devam ettiğini gösteren resmi belge, (iv) vakıf senedinin aslı ile birlikte ibraz edilmek kaydıyla bir örneği veya noter onaylı örneği, (v) taahhütnamede veya başvuru belgesinde yer almaması halinde vakıf yöneticilerinin bu göreve seçilmelerine ilişkin yetkili organ kararının bir örneği, (vi) işletmenin açılmasına ve tesciline ilişkin yetkili organ kararının noter onaylı örneği, (vii) vakfın bir ticari işletme kurabilmesinin resmi bir makamın iznine veya onayına bağlı olduğu hallerde, bu izin veya onaya ilişkin belge[6].
İktisadi İşletmenin Vakfa Tahsis Edilmesi
Yukarıda belirtildiği üzere, vakıfların amacına ulaşmak için iktisadi işletme işletmesine alternatif olabilecek diğer bir yöntem ise iktisadi işletmenin kuruluş aşamasında vakfa tahsis edilmesidir.[7] TMK md. 101/2 uyarınca, bir malvarlığının bütünü veya gerçekleşmiş ya da gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri, ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir. Hükmün bu kapsayıcı anlamından hareketle, kuruluş aşamasında iktisadi işletmenin vakfa tahsisinin de mümkün olduğu söylenebilir. Bu durumda, söz konusu malvarlığının nakit dışında tahsis edilen bir değer olması nedeniyle kurucular tarafından bu malvarlığının mahkeme yoluyla tespit ettirilmesi gerekir[8].
Vakıflara Ait İktisadi İşletmelerden Bahsedilebilmesi için Gereken Unsurlar
Önemle belirtilmelidir ki, iktisadi işletme ve ticari işletme kavramları çoğu zaman birbiri yerine kullanılsa da, bu iki kavram farklı anlamlar içerebilir.[9] Nitekim öğretide iktisadi işletme kavramının ticari işletmeyi de kapsayacak şekilde daha geniş bir bağlamda kullanıldığı ifade edilir[10]. Örneğin; iktisadi işletme kavramı, ticari işletmelerden farklı olarak esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşmayan düzeydeki işletmeleri de kapsar[11]. Bu açıdan, ticari işletmeler için aranan esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşma şartı, iktisadi işletmeler açısından aranmaz. Ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) md. 11’de öngörülen gelir sağlamayı hedeflemek, devamlılık ve bağımsızlık unsurları iktisadi işletmeden bahsedilebilmesi için aranan unsurlardır[12]. Dolayısıyla vakfa ait iktisadi işletmenin gelir sağlamak amacıyla faaliyetlerini devamlı ve bağımsız şekilde yürütmesi gerekir, aksi takdirde vakfa ait bir iktisadi işletmeden bahsedilemez.
Vakıfların İktisadi İşletme İşletmesinin Hukuki Sonuçları
Vakıfların Tacir Sayılması
TTK’nın 16. maddesi uyarınca amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar tacir sayılır. Ancak önemle belirtilmelidir ki, yine aynı hükme göre, gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar bir ticari işletmeyi ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler tacir sayılmaz. Bu durum, tacir olmaya bağlı sonuçların vakıflar açısından da ortaya çıkıp çıkmayacağının belirlenmesi açısından önem arz eder. Vakıflar, tüzel kişiliği haiz iktisadi işletmeler işleterek tacir sayılabileceği gibi, bir sermaye şirketinde pay sahibi olarak da amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik gelir sağlayabilirler[13].
Vakıfların İktisadi İşletmelerinin Kurumlar Vergisine Tabi Olması
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde kazançları kurumlar vergisine tabi olan kurumlar arasında vakıflara ait iktisadi işletmeler de belirtilir. Bu noktada, kurumlar vergisi mükellefi olan kurumun vakfın kendisinin değil; ancak ona ait olan iktisadi işletme olduğunu belirtmekte fayda bulunmaktadır. Böylece vakıfların vergi ödemeden kazanç elde etmeleri önlenmiş, diğer işletmeler açısından vergi adaletsizliğinin oluşmasının önüne geçilmiştir. Bu durum Danıştay’ın E.1992/2 K.1994/2 sayılı 16.6.1994 tarihli İçtihadı Birleştirme Kararında iktisadi işletme işleten dernekler açısından aşağıdaki şekilde belirtilmiştir. Bu karar vakıfların kurumlar vergisine tabi olması altında yatan gerekçe açısından da önem arz etmektedir:
“İktisadi bir karakter taşımadıkları için Kurumlar Vergisi kapsamı dışında bırakılan derneklerin, iktisadi işletmeleri, iktisadi kamu müesseselerinin vergileme şartları uyarınca Kurumlar Vergisine tabi olmaktadırlar. İktisadi kamu müesseselerinin, dolayısıyla derneklerin iktisadi işletmelerinin vergi kapsamı dışında bırakılması halinde, kar amaçlı işletmelere göre, vergi miktarı kadar, avantaj sağlanmış olur. Bu durumda rekabet eşitliği bozulur. Ayrıca ferdi teşebbüslerle, özel hukuk kişilerine ait işletmelerin gelişmeleri önlenir. Bu sakıncayı gidermek ve rekabet eşitliğini korumak amacıyla derneklere bağlı iktisadi işletmelerin vergilendirilmesi yoluna gidildiği Kurumlar Vergisi Kanunu tasarısının gerekçesinde açıklanmış bulunmaktadır.”[14]
Bu kapsamda dikkat edilmesi gereken noktalardan birisi de şudur ki; 4962 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Vakıflara Vergi Muafiyeti Tanınması Hakkında Kanun’un 20. maddesi doğrultusunda, vakıfların Bakanlar Kurulunca sağlanan vergi muafiyetinden yararlanması, vakfa ait iktisadi işletmenin de bu kapsamda vergi muafiyetinden yararlanabileceği anlamına gelmez[15].
Vakıfların İktisadi İşletmelerinin Denetime Tabi Olması
TMK md. 111 uyarınca vakıfların vakıf mallarını amaca uygun biçimde yönetip yönetmedikleri ve vakıf gelirlerini amaca uygun olarak harcayıp harcamadıkları Vakıflar Genel Müdürlüğünce ve üst kuruluşlarınca denetlenir. Buna ek olarak Vakıflar Kanunu md. 33 ve Vakıflar Yönetmeliği md. 39 uyarınca vakıfların amaca ve yasalara uygunluk denetimi ile iktisadi işletmelerinin mevzuata uygunluk denetimi Genel Müdürlükçe yapılır. Vakıflar amaçlarını gerçekleştirmek için bir işletme işletiyorlarsa, bu işletmenin ekonomik ve ticaret ilkelerine uyumlu olarak işletilmesi gerekir. Bu denetimler ile işletmelerin bilançoları, kar ve zarar çizelgeleri incelenip işletmenin verimliliğine yönelik denetim yapılır. İşletmenin verimliliğinin düşük olarak tespit edilmesi halinde ise buna yönelik önlemler dikkate alınır[16].
Sonuç
Vakıflar kazanç sağlama amacıyla kurulmamalarına rağmen, kuruluş amaçlarını gerçekleştirebilmek için TMK md. 101 uyarınca iktisadi işletme işletebilir ve böylece gelir sağlayabilirler. Bu durumda iktisadi işletmelerin Ticaret Sicil Yönetmeliği md. 55 ve md. 56 uyarınca ticaret siciline tescili gerekir. Buna ek olarak, TMK md. 101/2 uyarınca kuruluş aşamasında, vakfa iktisadi işletmenin tahsisi de söz konusu olabilir. Vakıfların iktisadi işletme işletmesinden bahsedilebilmesi için TTK md. 11’de aranan devamlılık, bağımsızlık ve gelir sağlama amacı unsurlarının varlığı şarttır. Bu şartları sağlayan bir iktisadi işletme işleten vakıflar TTK md. 16 uyarınca tacir sayılırlar. Önemle belirtilmelidir ki, gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar bir ticari işletmeyi ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler tacir sayılmazlar. Vakıfların iktisadi işletmeleri Kurumlar Vergisi Kanunu md. 1 uyarınca kurumlar vergisine tabi tutulmuştur. Buna ek olarak vakıflara ait bu iktisadi işletmeler TMK md. 111, Vakıflar Kanunu md. 33 ile Vakıflar Yönetmeliği md. 39 uyarınca Genel Müdürlükçe yapılacak denetime tabidirler.
- Dural, Mustafa; Öğüz, Tufan, Türk Özel Hukuku Kişiler Hukuku Cilt II, İstanbul 2013, s. 359.
- Demir, İlhan, Yeni Vakıfların Temel Kitabı, Ankara 2005, s. 77.
- Doğan, Murat; Narbay, Şafak, “İktisadi Amaçla Vakıf Kurulamaması Prensibi ve Vakfın İktisadi İşletme İşletmesi”, Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 2000, s. 442; Dural; Tufan, s. 360.
- Doğan; Narbay, s. 448.
- Ballar, Suat: Yeni Vakıflar Hukuku, İstanbul 2015, s. 583.
- Ayrıca örnek olarak bkz: http://www.ito.org.tr/wps/portal/tescil-ilan-kurulus?WCM_GLOBAL_CONTEXT=dernek_vakif (Son erişim tarihi: 09.11.2017).
- Doğan; Narbay, s. 442.
- Demir, İlhan, s. 78.
- Ballar, Suat: “Medeni, Ticari ve Mali Hukuk Yönünden Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri”, Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi, Haziran 1990, Sayı 3, s. 105.
- Aydın, Erkan: Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Açısından Vakıfların Vergilendirilmesi, İstanbul 2016, s. 37.
- İmregün, Oğuz: Kara Ticareti Hukuku Dersleri, İstanbul 1987, s. 10-13.
- Aydın, Erkan, s. 37-41.
- Aydın, Erkan, s. 45.
- Danıştay İBK, E. 1992/2 K. 1994/2 T. 16.06.1994
- Aydın, Erkan, s. 59.
- Ballar, Suat, s. 621.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu (“İBBGK”) 2021/5 E. 2023/2 K. sayılı 28.04.2023 tarihli İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu Kararı’yla (“Karar”) hukuk davalarında hükümde kanun yolu süresinin hatalı olarak uzun gösterilmesi halinde, hatalı gösterilen süre içerisinde yapılan kanun yolu başvurusunun...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Macaristan Hükümeti Arasında 06/04/2023 Tarihinde İmzalanan Spor Alanında İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında 14.09.2023 tarihli ve 7611 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 15.09.2023 tarihli ve 32310 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı...
Miras hukukumuzun temeli sayılabilecek olan tereke kavramı, bir kimsenin ölümü sonrasında kendisine ait olan mal, hak ve borçlarının tamamını işaret eden bir kavramdır. Tarih içerisinde insanoğlu kimi zaman dini inanışları gereği geride kalan ve değer atfettiği eşyaları ile gömülürken zaman ilerledikçe terekenin...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Madencilik Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptının Onaylanması Hakkında 21.07.2023 tarihli ve 7393 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 22.07.2023 tarihli ve 32256 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı...
Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı, Türkiye Kalkınma ve Yatırım Bankası A.Ş. (TKYB) ve Alman Kalkınma Bankası (KfW) Arasında 06.04.2023 Tarihinde İmzalanan Hibe Anlaşması 04.07.2023 tarihli ve 32238 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı...
Miras sözleşmeleri miras bırakanın mirasçısı ya da üçüncü kişiyle gerçekleştirdiği ölüme bağlı tasarruf içeren sözleşmelerdir. Ölüme bağlı tasarruf, miras bırakanın ölümünden sonra hüküm doğurmasını istediği emirlerini içeren bir hukuki işlemdir. Ölüme bağlı tasarruf kavramı iki anlamda kullanılır; maddi...
2023 Yılı Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İktisadi ve Mali İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında 06.06.2023 tarihli ve 7302 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 07.06.2023 tarihli ve 32214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı...
28 Nisan 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesi’nin (“AYM”) 22.02.2023 tarihli, E.: 2022/155-K.: 2023/38 sayılı kararı (“Karar”) ile 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun (“TMK”) kadının evlendiğinde eşinin soyadını almasını zorunlu kılan 187. maddesinin birinci cümlesi kaldırıldı. Bu çalışmada...
Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Alman Kalkınma Bankası (KfW) Arasındaki Temiz Enerji ve Enerji Verimliliği Önlemleri Projesine Dair 19/3/2018 tarihli Finansman Anlaşması Hakkında Ayrı Anlaşmaya İlişkin Ekli Tadilat Mektubunun Onaylanması Hakkında Karar (Karar Sayısı: 7158) 25 Nisan 2023...
Kuzey Atlantik Antlaşması’na Finlandiya Cumhuriyeti’nin Katılımına İlişkin Protokolün Onaylanması Hakkında 01.04.2023 tarihli ve 7025 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 02.04.2023 tarihli ve 32151 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı...
Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği Arasında Türkiye Cumhuriyeti’nin Gümrük Alanında İşbirliğine İlişkin Birlik Programı olan ‘Gümrükler’e Katılımı Konusunda Anlaşmanın 1 Ocak 2021 Tarihinden Geçerli Olmak Üzere Onaylanması Hakkında 08.03.2023 tarihli ve 6913 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 09.03.2023 tarihli...
5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun Geçici 14’üncü Maddesinin Dördüncü Fıkrasında Yer Alan İstisnanın, Kurumların 31.12.2022 tarihli Bilançolarında Yer Alan Yabancı Paralar İtibarıyla da Uygulanması Hakkında 25.01.2023 tarihli ve 6728 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 26.01.2023 tarihli ve 32085 sayılı Resmi...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Geçitkale Hava Meydanı Enerji Nakil Hatlarının Deplase Edilmesine İlişkin Protokolün Onaylanması Hakkında Karar (Karar Sayısı: 6647) 06 Ocak 2023 tarihli ve 32065 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında 14 Nisan 2022 Tarihinde İmzalanan İktisadi ve Mali İş birliği Anlaşması- Ek Anlaşma’nın Onaylanması Hakkında 23.11.2022 tarihli ve 6416 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 24.11.2022 tarihli ve 32023 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlandı...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Nijerya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Enerji Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptının Onaylanması Hakkında 19.10.2022 tarihli ve 6238 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 20.10.2022 tarihli ve 31989 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı...
Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA II) Kapsamında Akdedilen 2015 Yılı Türkiye İçin Yıllık Eylem Programına Ait Finansman Anlaşmasında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Olarak Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Avrupa Komisyonu Arasında 12.08.2022 ve 31.08.2022 tarihli Mektupların Teatisi Yoluyla İmzalanan...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Arasında OECD Ankara Çok Taraflı Vergi Merkezi’nde Çok Taraflı Vergi Programının Uygulanması Hakkında Mutabakat Muhtırasının 1 Ocak 2022 Tarihinden Geçerli Olmak Üzere Onaylanması Hakkında 15.09.2022 tarihli ve...
Sosyal medyanın modern bir kitle iletişim aracına dönüşmesi ile birlikte, reklamcılık ve pazarlama kavramları da yeni bir boyut kazanmıştır. Sosyal medya üzerinden takipçi kitlelerini "etkileyerek" çeşitli ürün ve hizmetleri tanıtan influencer'lar (diğer bir deyişle, sosyal medya etkileyicileri), yeni nesil reklam...
6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51 inci Maddesinin Birinci Fıkrasında Yer Alan Gecikme Zammı Oranının, Her Ay İçin Ayrı Ayrı Uygulanmak Üzere %2,5 Olarak Belirlenmesi Hakkındaki 20.07.2022 tarihli ve 5801 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 21.07.2022 tarihli ve...
Avrupa Birliği Sığınmacı Mali İmkânı İkinci Dönemi (FRIT-II) Kapsamında İşgücü Piyasasına Geçişin Desteklenmesi Projesi’ne İlişkin Olarak Türkiye Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası Arasında...
2022 Yılı Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İktisadi ve Mali İşbirliği Anlaşmasının Onaylanması Hakkında 23.05.2022 tarihli ve 5596 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 24.05.2022 tarihli ve 31845 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı...
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Fildişi Sahili Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşmanın Onaylanması Hakkında 23.04.2022 tarihli ve 5520 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı 24.04.2022 tarihli ve 31819 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı...
Anayasa Mahkemesi 29.09.2021 tarihli ve 2018/357 başvuru numaralı kararında (“Karar”) yaptığı inceleme sonucunda, başvurucunun toplu konut yapımı amacıyla kamulaştırılan taşınmazlarının kamulaştırma amacına uygun olarak kullanılmaması...
