Unutulma Hakkı
Giriş
Türk hukukunda doğrudan bir düzenlemeye sahip olmayan ancak kanuni düzenlemeler, yönlendirici rehberler ve yargı kararları ile dolaylı olarak uygulama alanı bulan unutulma hakkı, kişisel verilerin korunmasının artan önemi ve ucu bucağı olmayan sanal bir hafıza olarak nitelendirilen internetin gelişimi ile dünyada olduğu gibi Türkiye’de de son zamanlarda sıklıkla gündeme gelmeye başladı.
Kişisel verilerin korunması hakkı; bireyi ifşa etmesi, tanınmasını ve hatırlanmasını kolaylaştırması ve ayrımcılığa uğramasına yol açabilecek olması nedeniyle, her şeyden öte temel haklardan biri olarak ele alınır. Bu nedenledir ki, bu verilere hukuka aykırı erişimin önlenmesi ve bireyin mahremiyetinin sağlanması için tüm dünyada detaylı yasal düzenlemeler getirilmeye başlanmıştır. Buna karşılık, mahremiyeti sağlamayı engelleyen en önemli etkenlerden bir tanesi ise internettir. İnternetin zaman, mekân, kişi ayrıt etmeden bilgiyi evrenin her yerine taşıyabilir olması bilgi edinme hakkı, ifade özgürlüğü, basın ve haberleşme hürriyeti gibi haklarla temelden bağlantılı olsa da, bireylerin özel hayatının gizliliği, manevi varlığını koruma ve geliştirme ile kişisel verilerinin korunması hakları bakımından da ele alınmalıdır. Bu çerçevede unutulma hakkı öteden beridir ihtiyaç duyulmasına karşın nispeten yeni bir hak olma özelliğini taşır ve internetin etkisi bu hakkın oluşumunda büyük yere sahiptir.
Bu makalede, unutulma hakkı kavramının ortaya çıkışı ve dünyadaki uygulama alanının yanı sıra Türkiye’de bu kavram hakkında verilmiş yargı kararları ve bu doğrultuda getirilen dolaylı düzenlemeler, idari kararlar ve yönlendirici rehberlere değinilecektir.
Yeni Bir Temel Hak Olarak Unutulma Hakkı
Unutulma hakkı temel olarak bireyin kişisel verilerinin imha edilmesini isteme ve bu yolla, bir durum ile kendisi arasında bağlantı kurulmasının engellenmesini talep etme hakkı olarak özetlenebilir. Buna karşın bu hak, tarihsel gelişimi dolayısıyla çoğunlukla internet üzerinde arama motorlarında çıkan sonuçlar ile bağdaştırılır ve bireyin kendisi ile ilgili internet ortamında yer alan güncel olmayan veya aleyhe olan bir durumun arama motorlarında listelenmemesini (listeden veya referanstan çıkarma hakkı) talep hakkı[1] olarak tanımlanır.
Mahremiyet ve kişisel verilerin korunması kavramlarının doğuşu ve tüm dünyada ele alınır hale gelmesinin temelleri Avrupa kıtasında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve devamında 95/46/EC sayılı Kişisel Verilerin İşlenmesi ile İlgili Bireylerin Korunması ve Bu Tür Verilerin Serbest Dolaşımına İlişkin Direktif (“95/46/EC sayılı Direktif”) ile atılmıştır. Bu düzenlemeler ile kişisel verilerin kayıt altına alınması, toplanması, düzeltilmesi ve silinmesi belli koşulların varlığına bağlanmış, bireyin 95/46/EC sayılı Direktif’te düzenlenen koşulların mevcudiyeti halinde verilerini sildirmekte menfaatinin/hakkı olduğu düzenlenmiştir. 95/46/EC sayılı Direktif ile getirilen verilerin silinmesi hakkı, unutulma hakkının temellerini atan Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (“ABAD”) 13 Mayıs 2014 tarihli Costeja Gonza´lez v. Google Inc, Google İspanya kararında
[2] “unutulma hakkı” olarak ifade edilmiştir. Bu nedenle bu kararın, unutulma hakkı kavramın gelişmesinde büyük bir adım olduğu değerlendirilir.[3]
Söz konusu karara esas olayda, Costeja González isimli vatandaş kendi adını arama motoruna yazdığında, sosyal güvenlik borçları nedeniyle mülkünü satmak zorunda kalmasına ilişkin La Vanguardia gazetesi tarafından hakkında yapılan haberlerin çıkması nedeniyle, La Vanguardia gazetesi, Google İspanya ve Google Inc. hakkında İspanya Veri Koruma Otoritesi’ne şikâyette bulunmuştur. González şikâyetinde, hakkındaki işlemlerin yıllar önce tamamen sonuçlandığı ve bunlara yapılan her türlü atfın yersiz ve ilgisiz olduğu gerekçeleriyle, La Vanguardia gazetesinin söz konusu haberi kaldırmasını veya kendisine ait kişisel verilerin görülemeyeceği bir şekilde yeniden düzenlemesini ve Google İspanya veya Google Inc.’in kendisiyle ilgili kişisel verilerin arama sonuçlarında listelenmemesini sağlamasını talep etmiştir[4]. Şikâyet hakkında İspanya Veri Koruma Otoritesi, başvurucu hakkındaki ilgili bilginin ulusal mevzuat çerçevesinde ilan edilmesinin zorunlu olduğu ve birçok kişinin bu bilgiye ulaşmasında veri sorumlusunun menfaatinin bulunduğu gerekçesi ile gazete hakkındaki şikâyeti reddetmenin yanında, arama motoru işletmecilerinin veri koruma mevzuatına veri sorumlusu olarak tabi oldukları gerekçesiyle Google tarafından ilgili linklerin kaldırılmasına karar vermiştir. İşbu kararın Google tarafından temyiz yoluna götürülmesi üzerine, İspanya Ulusal Yüksek Mahkemesi de konu hakkında görüş bildirmesi için davayı ABAD’a taşımıştır. ABAD inceleme sonucunda verdiği kararında özetle; arama motorunda listelenen ve “geçersiz, eksik, tamamen ilgisiz veya sonradan ilgisiz hale gelmiş” olmakla internet ortamında bulunma amacını aşan söz konusu kişisel verilerin ve buna ilişkin sonuçların silinmesi gerektiğini belirterek, kişinin özel hayatının gizliliği hakkının, arama motorunun ekonomik çıkarı ile kamunun bilgiye erişim hakkının üzerinde olduğunu değerlendirmiştir.
Bu karar ardından somutlaşan unutulma hakkı, 95/46/EC sayılı Direktif’in 29. maddesi uyarınca veri koruması ile mahremiyet konularında bağımsız bir danışma kurulu olarak kurulan Çalışma Grubu tarafından belirlenen 13 tavsiye kriter ile çerçevelendirilmiş, 95/46/EC sayılı Direktif’i ilga ederek yürürlüğe giren Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) ile de yasal düzenleme alanı bulmuştur. Bu düzenle ardından Amerika Birleşik Devletleri dahil birçok ülkede kişisel veriler ve unutulma hakkı kavramları ele alınmaya başlanmıştır.
Ayrıca ABAD kararı, uygulamada da önemli adımlar atılmasını önünü açmış olup arama motorları tarafından unutulma hakkı özelinde taleplerin değerlendirmeye başlamasını sağlamıştır. Google, yayımladığı şeffaflık raporunda[5], ABAD kararından bu yana gelen listeden kaldırma talepleri, bunların internet siteleri bazındaki kategorileri, listeden kaldırma taleplerinin değerlendirilmesinde kullanılan kriterler ile örnek listeden kaldırma talepleri ve talep uyarınca verilen kararların gerekçelerine ilişkin aydınlatıcı bilgilere yer verir.
Türk Hukukunda Unutulma Hakkı
Yargıtay tarafından unutulma hakkının evrensel bir hak olduğu belirtilmiş olmasına[6] karşın, Avrupa Birliği’ndeki yasal düzenlemeler ve ABAD kararının salt Avrupa Birliği ülkelerini kapsayan niteliği nedeniyle, Türkiye’de unutulma hakkının korunması ve kullanılması bu yönde düzenleme yapılmasını gerektirir.
Türk hukukunda temelleri bireyin maddi ve manevi varlığını serbestçe geliştirme hakkı (AY. m.17), özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması hakkı (AY. m.20) ile düşünce ve kanaatleri açıklamaya zorlanamama (AY. m.25) gibi anayasal haklara dayandırılabilecek olan unutulma hakkı, ne 95/46/EC sayılı Direktif temel alarak hazırlanan 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nda (“KVKK”), ne de 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’da (“5651 sayılı Kanun”) doğrudan düzenleme alanı bulur.
KVKK madde 11/1,e ve Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik (“İmha Yönetmeliği”) madde 12, unutulma hakkının uygulanabilmesi bakımından yasal bir dayanak olarak görülebilir. KVKK madde 11/1,e uyarınca herkes, veri sorumlusuna başvurarak kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme hakkında sahiptir. Bunun yanında, bu hakkın kullanılabilmesi için, kişisel verileri işleme şartlarının tamamının ortadan kalkmış olması aranır (KVKK madde 7/1, İmha Yönetmeliği madde 12). Buna ek olarak, 31 Temmuz 2020 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7253 sayılı kanun[7] ile 5651 sayılı Kanun’da getirilen değişiklikler ile de doğrudan olmasa da dolaylı olarak unutulma hakkına değinildiği görülür. 5651 sayılı Kanun madde 9/10 uyarınca internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda hakim tarafından, başvuranın adının bu madde kapsamındaki karara konu internet adresleri ile ilişkilendirilmemesine karar verilebilir.
Bahsi geçen kanuni düzenlemeler, doğrudan unutulma hakkı ile bağdaşmaması ve çeşitli istisnalar ve şartlar öngörmesi nedeniyle oldukça eleştirilir. Ancak her ne kadar doğrudan bir düzenlemeye konu olmasa da, yargı kararlarında ve Kişisel Verileri Koruma Kurulu (“KVK Kurulu”) tarafından verilen karar ve yayımlanan rehberlerde unutulma hakkının Türkiye’de de talep edilebilecek bir hak olduğu açıkça ifade edilir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2014/4-56 E., 2015/1679 K. sayılı ve 17.06.2015 tarihli kararında, unutulma hakkı ve bununla ilişkili olan gerektiği ölçüde ve en kısa süreliğine kişisel verilerin depolanması veya tutulması konularının, aslında kişisel verilerin korunması hakkının çatısını oluşturduğunu, her iki hakkın temelinde bireyin kişisel verileri üzerinde serbestçe tasarruf edebilmesini, geçmişin engeline takılmaksızın geleceğe yönelik plan yapabilmesini, kişisel verilerin kişi aleyhine kullanılmasının engellenmesini sağlamanın yattığını belirtilir. Devamında, unutulma hakkı ile geçmişinde kendi iradesi ile veya üçüncü kişinin neden olduğu bir olay nedeni ile kişinin geleceğinin olumsuz bir şekilde etkilenmesinin engellenmesinin sağlandığı, bireyin geçmişinde yaşadığı olumsuz etkilerden kurtularak geleceğini şekillendirebilmesi bireyin yararına olduğu gibi toplumun kalitesinin gelişmişlik seviyesinin yükselmesine etkisi de tartışılmaz olduğu vurgulanır ve unutulma hakkı, üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkı olarak ifade edilir. Yargıtay, unutulma hakkının bir yandan kişiye “geçmişini kontrol etme”, “belirli hususların geçmişinden silinmesini ve hatırlanmamayı isteme hakkı” sağladığı gibi, diğer yandan muhataplarına kişi hakkındaki bir kısım bilgilerin üçüncü kişilerin kullanmamasını veya üçüncü kişilerin hatırlamamasına yönelik önlemleri alma yükümlülüğü yükler diyerek unutulma hakkının tanımını oluşturur. Ayrıca Yargıtay, unutulma hakkının her ne kadar dijital veriler için düzenlendiği düşünülse de, bu hakkın özellikleri ve bu hakkın insan haklarıyla arasındaki ilişkisi dikkate alındığında; yalnızca dijital ortamdaki kişisel veriler için değil, kamunun kolayca ulaşabileceği yerde tutulan kişisel verilere yönelik olarak da kabul edilmesi gerektiğini belirtir.
Yargıtay’ın unutulma hakkına olan yaklaşımının yanı sıra Anayasa Mahkemesi’nin bu yönde verdiği ve şekillendirici nitelikteki kararlar da dikkat çekicidir. Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda verdiği önemli kararlardan biri olarak nitelendirilen 2013/5653 başvuru numaralı ve 03/03/2016 tarihli N.B.B. Başvurusu kararında, internet haberciliği ile birlikte unutulmanın zor olduğu günümüzde, anılan dengenin tekrar kurulabilmesinin şeref ve itibar yönünden bireylerin unutulma hakkının kabul edilmesiyle mümkün olabileceği, devletin bireye geçmişte yaşadıklarının başkaları tarafından öğrenilmesi engellenerek “yeni bir sayfa açma” olanağı verme hususunda bir sorumluluğunun olduğu, unutulma hakkının kişilerin manevi varlıklarını geliştirmelerine bir fırsat vermek açışından devletin pozitif yükümlülüğünün bir sonucu olduğu belirtilmiştir. Bir internet haberinin unutulma hakkı kapsamında internetten çıkarılabilmesi için yayının içeriği, yayında kaldığı süre, güncelliğini yitirme, tarihsel bir veri olarak kabul edilememe, kamu yararına katkısı (toplumsal açısından haberin değeri, haberin geleceğe ışık tutan niteliği) habere konu kişinin siyasetçi veya ünlü olup olmadığı, haber veya makalenin konusu, bu bağlamda haberin olgusal gerçekler ya da değer yargısı içerip içermediği, halkın ilgili veriye yönelik ilgisi gibi hususların her somut olay açısından incelenmesi gerektiği belirtilerek unutulma hakkı bakımından değerlendirilmesi gereken kriterler somutlaştırılmıştır.
Yargı kararlarının yanı sıra KVK Kurulu’da unutulma hakkına değinen kararlar ve rehberler yayımlayarak bu hakkın önemine vurgu yapmaktadır. KVK Kurulu, kişilerin ad ve soyadı ile arama motorları üzerinden yapılan aramalarda çıkan sonuçların indeksten çıkarılmasına yönelik talepler konulu kararında[8] unutulma hakkına değinerek, devamında bu taleplerin incelenmesi sırasında dikkate alınacak kriterlere yönelik bir içerik paylaşmıştır[9]. Buna göre değerlendirme sırasında; ilgili kişinin kamusal yaşamda önemli bir rol oynayıp oynamadığı, arama sonucu öznesinin çocuk olup olmadığı, bilginin içeriğinin doğru olup olmadığı, bilgilerin kişinin çalışma hayatıyla ilgili olup olmadığı, onur kırıcı veya iftira niteliği taşıyıp taşımadığı ve özel nitelikli kişisel veri içerip içermediği gibi kriterler incelenir. Son olarak KVK Kurulu unutulma hakkı açısından uygulamada yol gösterici olması bakımından Unutulma Hakkının Arama Motorları Özelinde Değerlendirilmesi isimli bir kitapçık yayımlanmıştır[10].
[1] Kaya, Mehmet Bedii: Unutulma Hakkı; https://www.mbkaya.com/hukuk/unutulmahakki.pdf Erişim Tarihi: Kasım 2021
[2]ABAD, Avrupa Birliği Adalet Divanı. K.131/12 sayılı ve 13/05/2014 tarihli kararı https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=152065&doclang=en Erişim Tarihi: Kasım 2021
[3] Elmalıca, Hasan: Bilişim Çağının Ortaya Çıkardığı Temel Bir İnsan Hakkı Olarak Unutulma Hakkı, Ankara Üni. Hukuk Fak. Dergisi, 65 (4) 2016: 1603-1636
[4] Nalbantoğlu, Seray: Bir Temel Hak Olarak Unutulma Hakkı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi (TAAD), Yıl:9, Sayı:35 (Temmuz 2018)
[5] Google Şeffaflık Raporu https://transparencyreport.google.com/eu-privacy/overview Erişim Tarihi: Kasım 2021
[6] “Bireylerin unutulma hakkı evrensel haklar arasında yer almaktadır.” Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin 2016/927 E. 2016/3874 K. Sayılı kararı
[7] 31 Temmuz 2020 Tarihli ve 31202 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 7253 İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
[8] Kişisel Verileri Koruma Kurulu’nun 23/06/2020 tarihli ve 2020/481 sayılı Kararı
[9] Kişilerin Ad ve Soyadı ile Arama Motorları Üzerinde Yapılan Aramalarda Çıkan Sonuçların İndeksten Çıkarılmasına İlişkin Değerlendirmede Dikkate Alınacak Kriterler
https://www.kvkk.gov.tr/SharedFolderServer/CMSFiles/68f1fb19-5803-4ef8-8696-f938fb49a9d5.pdf Erişim Tarihi: Kasım 2021
[10] Unutulma Hakkı (Unutulma Hakkının Arama Motorları Özelinde Değerlendirilmesi) https://kvkk.gov.tr/SharedFolderServer/CMSFiles/11b6fd99-d42a-45b1-a009-21f2d36ded21.pdf Erişim Tarihi: Kasım 2021
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Tüm zamanların ilk “Yapay Zekâ Yasası” olarak nitelendirilen ve özellikle ChatGPT, Bard ve Midjourney gibi araçları doğrudan etkileyen kural ve düzenlemeler içeren yasa Avrupa Parlamentosu tarafından 14 Haziran 2023 tarihinde gerçekleşen nihai oylamada oyçokluğuyla kabul edildi. Böylece Avrupa Parlamentosu...
Avrupa Birliği Adalet Divanı ("Adalet Divanı"), Case-300/21 sayılı ve 4 Mayıs 2023 tarihli kararında[i], GDPR'ın 82. maddesinde düzenlenen Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü'nün ("GDPR") ihlaline ilişkin tazminat hakkını değerlendirdi. Adalet Divanı, GDPR'ın tek başına ihlal edilmesinin manevi zararın tazminini...
ChatGPT, OpenAI tarafından geliştirilen büyük dil modelidir. İnsan diline yakın seviyede metin üretmek için derin öğrenme teknikleri ve yapay sinir ağlarına dayanan bir yapay zeka sistemidir. Uzun metinler hazırlayıp sohbet havasında sorulan soruları cevaplayabilen ChatGPT kimi hallerde verdiği cevaplardaki...
6698 sayılı Kişisel Verileri Koruma Kanunu (“KVKK”) ile kişisel veri, veri sorumlusu, veri işleyen ve ilgili kişi gibi birçok kavrama ilişkin tanımlar getirilir. Bu kavramların anlaşılması ve yorumlanması bakımından ikincil mevzuat, Kişisel Verileri Koruma Kurumu rehberleri ile Kişisel Verileri Koruma Kurulu...
Covid-19 pandemisi ve son dönemde yaşanan teknolojik gelişmeler tüm sektörlerin dijital dönüşümünü önemli ölçüde hızlandırdı. Ancak özellikle finans sektöründeki hızlı değişim (mobil bankacılık, e-ticaret, temassız ödemeler vb.) müşteriler için hayatı son derece kolaylaştırmakla birlikte bazı riskleri de...
Akıllı saatler özellikle son on yılda hayatımızı değiştirdi. Kol saati olarak paketlenen bu giyilebilir bilgisayarlar, en temel özelliklerinden olan zamanı göstermenin yanında gelen çağrıların cevaplanmasını, mesajlara dönüş yapabilmeyi ve sosyal medya bildirimlerine saniyeler içinde göz atmayı sağlar...
Kişisel Verileri Koruma Kurumu (“Kurum”), 16.06.2022 tarihinde Sadakat Programlarının Kişisel Verilerin Korunması Mevzuatı Kapsamında İncelenmesine İlişkin Rehber Taslağı’nı (“Rehber Taslağı”) yayınladı. Rehber Taslağı henüz bağlayıcı değildir. 16.07.2022’ye kadar kamuoyu tarafından iletilmiş görüşlerin...
Almanya Federal Kartel Ofisi (“Bundeskartellamt”) Meta’yı (eski adıyla Facebook) daha önce kullanıcıların kişisel verilerini toplamak ve işlemek suretiyle sosyal ağ pazarındaki hâkim durumunu kötüye kullandığı gerekçesiyle sorumlu tutmuş, Meta ve bağlı şirketlerine tedbir uygulayarak söz konusu davranışlardan...
Günlük hayatın önemli bir parçası olan bankalar yürüttükleri faaliyetler gereği, yoğun olarak kişisel veri işleme faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda, Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Türkiye Bankalar Birliği iş birliğinde, Kişisel Verilerin Korunmasına İlişkin Bankacılık Sektörü İyi Uygulama Rehberi...
Avrupa Birliği (“AB”) Üye Devletleri’nde toplu davalara ilişkin usul kuralları yeknesak değildir. Avrupa Parlamentosu tüketici haklarını iyileştirmek ve bu alanda Üye Devlet uygulamalarını yakınlaştırmak için, Toplu Tazminat Direktifi'ni (“Direktif”) kabul etmiştir. Direktif’in etkisiyle, veri koruma da...
Şubat 2020'de Avrupa Komisyonu (“Komisyon”), dijital dönüşüm ve politikasına ilişkin daha geniş bir girişimin parçası olarak “Avrupa Veri Stratejisi”ni yayımladı. Kendisini veri ekonomisinde lider rolünde tanımlayan Avrupa Birliği (“AB”), bu tebliğ ile Avrupa'nın küresel rekabet gücünü ve veri egemenliğini...
Amacı Sosyal Güvenlik Kurumu’nca (“SGK”) görev ve yetkileri kapsamında elde edilen verilerin işlenmesinde uyulacak usul ve esasları belirlemek olan Sosyal Güvenlik Kurumu Nezdindeki Verilerin Korunmasına ve İşlenmesine İlişkin Yönetmelik (“Yönetmelik”) 19.02.2022 tarihli ve...
Çin Halk Cumhuriyeti Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (“ÇKVK”) 20 Ağustos 2021 tarihinde 13. Ulusal Halk Kongresi Daimî Komitesi 30. Toplantısı’nda kabul edilmiş olup; ÇKVK Madde 74 uyarınca, 1 Kasım 2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir...
Günümüzde, verinin bazı şirketler için en değerli malvarlığı unsurlarından ve en önemli kaynaklardan biri haline geldiği konusunda şüphe yoktur. Nitekim büyük ölçekte veri toplama, işleme ve analiz etme yetisi iş dünyasının...
