OFAC Yaptırımları Çerçevesinde Dijital Para Birimleri
Giriş
Son yıllarda dijital varlıklar, özellikle dijital para birimlerinin giderek daha fazla yerde geçerli bir ödeme aracı olarak kabul edilmesiyle, küresel ekonominin önemli bir bileşeni haline geldi. Öte yandan, dijital paraların artan kullanımı; bu tür para birimlerinin yaptırımlardan kaçınmak gibi kötü niyetli amaçlarla kullanılması riskini de beraberinde getirdi. Bunun sonucunda, dijital paralara ilişkin sektörler, pek çok düzenleyici otoritenin odak noktası oldu.
Bu kapsamda, ABD Hazine Bakanlığı Dış Varlıklar Kontrol Ofisi de (“OFAC”) odağını dijital para birimlerine yöneltti. Böylelikle OFAC’ın ekonomik yaptırımları, dijital para birimlerini kötü niyetli faaliyetlerle bağlantılı olarak kullanan kişi ve kuruluşları da doğrudan hedefler hâle geldi. Bu nedenle, dijital para birimlerinin ve diğer ödeme işlemcilerinin yöneticileri, takasçıları ve kullanıcılarının OFAC yaptırımları tarafından yasaklanan işlemlere dahil olmadıklarından emin olması ve yaptırım listesi taraması ile diğer uygun önlemleri içeren kişiselleştirilmiş ve risk temelli bir uyum programı benimsemesi gerekir[1] .
Bu makale, dijital para birimleriyle temas halinde olan kişilerin uyum programlarını oluştururken göz önünde bulundurmaları ve dikkate almaları gereken OFAC yaptırımları ve eylemlerinin bir çerçevesini sunmayı amaçlar.
OFAC Yaptırımlarına Genel Bakış
OFAC; terörizm, uluslararası organize suçlar, kötü niyetli siber faaliyetler, uyuşturucu kaçakçılığı, kitle imha silahlarının yayılması ve insan hakları ihlalleri gibi küresel tehditlerle mücadele etmek için yabancı ülkelere, coğrafi bölgelere, tüzel kişilere ve gerçek kişilere karşı genel kapsamlı veya belirli hedeflere yönelik ekonomik yaptırım programları düzenler ve uygular. Genellikle bu programlar, mal varlıklarının dondurulması ve finansal veya ticari faaliyetlere ilişkin kısıtlamalar getirilmesi gibi yaptırımlar öngörür. OFAC yaptırım programlarının iki temel başlık altında incelenmesi mümkündür: (i) birincil yaptırımlar ve (ii) ikincil yaptırımlar.
Birincil yaptırımlar; ABD içinde gerçekleşmek, ABD kişilerini ilgilendirmek veya ABD menşeli ürünlerle ilişkili olmak gibi ABD bağlantısı içeren işlemleri ve faaliyetleri hedef alan yaptırımlar olarak tanımlanabilir. Öte yandan ikincil yaptırımlar, doğrudan ABD bağlantısı içermese bile, ABD hükümetinin ABD ulusal güvenliği veya dış politika çıkarlarına aykırı olduğunu değerlendirdiği belirli faaliyetlerde bulunan ABD kişileri dışındaki kişileri hedef alır.
OFAC ikincil yaptırımlarının en yaygın görünümü, Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar ve Engellenmiş Kişiler Listesi’ne (“SDN Listesi”) eklenmektir. Bir kişi SDN Listesi’ne eklendiğinde, bu kişinin ABD’deki bütün mal varlığı ve mal varlığı üzerindeki hakları bloke edilir ve ABD finans sisteminden yararlanması engellenir. Ayrıca, ABD kişilerinin SDN Listesi’nde bulunan kişilerle ticari faaliyette bulunmaları kural olarak yasaktır.
Dijital Para Birimleri
Dijital para birimlerine ilişkin bazı temel kavramlar, OFAC yaptırım programları çerçevesinde aşağıdaki şekilde tanımlanır[2] :
Sanal para birimi:
Sanal para birimleri, herhangi bir resmi otorite tarafından ihraç edilmeyen veya garanti edilmeyen ve bir değişim aracı, hesap birimi ve/veya değer saklama aracı olma işlevlerine sahip değer temsillerini ifade eder. Örneğin Facebook Credits, kişilerin Facebook platformundaki oyunlarda ve oyun dışı uygulamalarda çeşitli öğeler satın almalarını sağlayan sanal bir para birimiydi[3] . Herkesin aşina olduğu bir başka sanal para örneği ise hükümetlerden, bankalardan ve diğer kurumlardan bağımsız olan ve merkezi olmayan bir sanal para birimi olarak tasarlanan Bitcoin’dir[4] .
Dijital para birimi:
Dijital para, sanal paradan daha geniş bir kavramdır ve egemen kripto paraları, sanal paraları ve itibari paraların dijital temsillerini ifade eder. Sanal para olmayan bir dijital paraya örnek olarak, herhangi bir ülkenin merkez bankası tarafından ihraç edilen merkez bankası dijital para birimi (CBDC) verilebilir.
Dijital para cüzdanı:
Dijital para cüzdanları; dijital para birimlerini tutmak, saklamak ve transfer etmek için kullanılan araçlardır. İşbu cüzdanlar, kullanıcıların dijital para birimi adreslerini saklar, dijital para alabilmelerini sağlar ve dijital para gönderme veya aktarma olanağı veren özel anahtarları muhafaza eder. Birçok dijital cüzdan sağlayıcısı müşterilerine cüzdan oluşturmaları ve yönetmeleri için gerekli yazılımları sağlar. Bunun yanı sıra, müşterileri adına dijital para cüzdanları oluşturan ve saklayan barındırılan cüzdan sağlayıcıları da mevcuttur. Birçok barındırılan cüzdan sağlayıcısı, müşterilerine ayrıca takas ve ödeme hizmetleri de sunar.
Dijital para birimi adresi:
Dijital para adresleri, bir dijital para cüzdanıyla bağlantılıdır ve dijital para transferi için potansiyel bir hedefi temsil eden alfanümerik bir tanımlayıcıdır.
OFAC Yaptırımlarında Dijital Para Birimleri
OFAC yaptırımlarına ilişkin uyum yükümlülükleri, işlemlerin dijital para birimi veya geleneksel itibari para birimi ile gerçekleştirilmesinden bağımsız olarak bütün işlemler bakımından aynıdır. OFAC, dijital para birimlerinin ve yeni ortaya çıkan ödeme sistemlerinin kötüye kullanımıyla mücadele etmek için diplomatik yetkiler ve kolluk kuvvetleri de dahil olmak üzere mevcut araçlarını tamamlayan yaptırımlardan yararlanmaktadır. Bu kapsamda OFAC, kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla SDN Listesi’nde bloke edilmiş kişilerle ilişkili dijital para birimi adreslerine de yer verir[5] . Bununla birlikte OFAC, SDN Listesi’nde dijital para borsaları veya kullanıcıları gibi dijital para sektörünün farklı seviyelerindeki aktörleri de listelemektedir.
OFAC’ın sanal para borsalarıyla ilgili ilk dikkat çekici yaptırım kararı 2021 yılına dayanır. Nitekim OFAC, 21.09.2021 tarihli basın açıklamasında, bir sanal para borsası olan SUEX OTC, S.R.O.’nun (SUEX) fidye yazılımı aktörleri için finansal işlemleri kolaylaştırmadaki rolü nedeniyle SDN Listesi’ne eklendiğini duyurur[6] . OFAC duyuru ile sanal para birimlerinin akranlar arası takasçılar, karıştırıcılar ve borsalar aracılığıyla yaptırımların delinmesi, fidye yazılımı planları ve diğer siber suçların kolaylaştırılması gibi yasadışı faaliyetler için kullanılmaya uygun olduğunu vurgular. Ayrıca, bazı sanal para borsalarının kötü niyetli aktörler tarafından istismar edilirken, SUEX gibi diğerlerinin ise kendi yasadışı kazançları için yasadışı faaliyetleri kolaylaştırdığını belirtir. Bu kararın ardından, SDN Listesi’ne dijital paralara ilişkin yapılan eklemelerin sayısında önemli bir artış olduğu değerlendirilir.
Bununla birlikte, OFAC tarafından dijital para sektörünü ilgilendiren çok sayıda ceza ve yaptırım kararı da alınmaktadır. Bu kararlar bakımından dikkate alınması gereken örneklerin başında, OFAC’ın 21.10.2023 tarihinde yayımladığı ve Binance Holdings, Ltd. (“Binance”) ile 968.618.825 $ karşılığında uzlaştığını açıkladığı duyuru gelir[7] . Duyuruda belirtildiği üzere, uzlaşmaya konu olan ihlaller, Binance’in çevrimiçi borsa platformu aracılığıyla ABD kişileri ile yaptırım uygulanan bölgeler veya SDN Listesi’nde bulunan kişiler arasında beş yıldan fazla bir süre boyunca sanal para birimi işlemlerini eşleştirmesi ve gerçekleştirmesine ilişkindir. Uzlaşma prosedürü kapsamında Binance, uyumluluğunun etkinliğini gözden geçirecek ve değerlendirecek bir gözlemci bulundurmak da dahil olmak üzere birçok uyumluluk taahhüdünde bulunur. OFAC bu duyuru ile ABD dışında bulunan ve ABD kişileriyle veya ABD içinde iş yapan tüm sanal para borsalarının (i) faaliyetlerinin ABD kişilerinin ABD ekonomik yaptırımlarını ihlal etmesine neden olmamasını veya (ii) ABD’den yaptırım uygulanan bölgelere veya engellenen kişilere doğrudan veya dolaylı olarak mal, hizmet veya teknoloji ihracatı, yeniden ihracatı, satışı veya tedariki ile sonuçlanmamasını sağlamakla yükümlü olduklarını vurgular. Bununla birlikte OFAC, bu yükümlülükleri yerine getiremeyen sanal para borsalarının önemli para cezaları ve SDN Listesi’ne eklenmek gibi diğer yaptırımlarla karşı karşıya kalabileceğinin altını çizer.
Öte yandan, iyi bir uyum programı aracılığıyla dijital paralarla temas halindeki herkesin bu tür riskleri bertaraf etmesi mümkündür. Her somut olaya uygun tek bir uyum programı mevcut olmamakla birlikte, OFAC’ın Sanal Para Endüstrisi için Yaptırımlara Uyum Kılavuzu[8] (Sanctions Compliance Guidance for the Virtual Currency Industry); teknoloji şirketleri, takasçılar, yöneticiler, madenciler ve cüzdan sağlayıcılarının yanı sıra sanal para birimlerine veya hizmet sağlayıcılarına maruz kalabilecek daha geleneksel finansal kurumlara uyum programı tasarlamak konusunda bir başlangıç noktası sağlar. Ancak söz konusu kılavuzun dijital para sektöründeki her bir aktör özelinde kişiselleştirilmiş tavsiyeler içermediği değerlendirilir. Bu nedenle, dijital para sektöründeki aktörler için belirsizlikler varlığını sürdürmektedir ve bu belirsizlik, daha ayrıntılı ve kişiselleştirilmiş bir yönlendirme için bir beklenti ve talep de yaratmaktadır.
Sonuç
Şüphesiz, dijital para birimlerinin artan kullanımı, bu tür para birimlerinin yaptırımlardan kaçınmak için kullanılma riskini de beraberinde getirir. Bu nedenle, başta OFAC olmak üzere birçok düzenleyici otorite, dijital para sektörüne odaklanmaktadır.
OFAC yaptırımlarına ilişkin uyum yükümlülükleri, dijital para birimi veya geleneksel itibari para birimi cinsinden olup olmadıklarına bakılmaksızın tüm işlemler bakımından aynıdır. Bu doğrultuda OFAC, dijital para birimlerinin ve gelişmekte olan ödeme sistemlerinin kötüye kullanımıyla mücadele etmek için SDN Listesi’nde bloke edilen kişilerle ilişkili dijital para adreslerini de dahil etmek gibi yaptırımlar uygulamaktadır. Bununla birlikte OFAC, dijital para sektöründen çeşitli aktörleri de SDN Listesi’ne ekleyebilmektedir. Nitekim, 2021 yılında sanal para borsalarına ilişkin ilk kayda değer yaptırım kararının yayınlanmasının ardından OFAC’ın, dijital para birimleri ile ilgili SDN Listesi’ne pek çok eklemede bulunduğu ve ayrıca çeşitli ceza ve yaptırım kararları yayımladığı da görülmektedir.
OFAC yaptırımlarını ihlal etme riskini bertaraf etmek için en etkili yaklaşım, kapsamlı bir uyum programı benimsemek ve bu programı takip etmektir. Bu nedenle, dijital para birimleriyle temas halinde olan kişiler, OFAC’ın Sanal Para Birimi Endüstrisi için Yaptırımlara Uyum Kılavuzu’nu da dikkate alarak, ancak hiçbir şekilde bununla sınırlı kalmayarak bir uyum programı benimsemelidir.
- OFAC: “Questions on Virtual Currency - FAQ 560” (https://ofac.treasury.gov/faqs/topic/1626, Erişim Tarihi: 13.01.2025).
- OFAC: “Questions on Virtual Currency - FAQ 559” (https://ofac.treasury.gov/faqs/topic/1626, Erişim Tarihi: 13.01.2025).
- Avrupa Merkez Bankası: “Virtual Currency Schemes”, 2021, s. 14 (https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/virtualcurrencyschemes201210en.pdf, Erişim Tarihi: 13.01.2025)
- Segendorf, Björn: “What is Bitcoin?”, Sveriges Riksbank Economic Review, 2014:2, s. 73 (https://www.riksbank.se/globalassets/media/rapporter/pov/filer-fore-2017/artiklar/rap_pov_artikel_4_1400918_eng.pdf, Erişim Tarihi: 13.01.2025)
- OFAC: “Questions on Virtual Currency - FAQ 561” (https://ofac.treasury.gov/faqs/topic/1626, Erişim Tarihi: 13.01.2025).
- ABD Hazine Bakanlığı: “Treasury Takes Robust Actions to Counter Ransomware” (https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0364, Erişim Tarihi: 13.01.2025)
- ABD Hazine Bakanlığı: “OFAC Settles with Binance Holdings, Ltd. for $968,618,825 Related to Apparent Violations of Multiple Sanctions Programs”, 2023 (https://ofac.treasury.gov/media/932351/download?inline, Erişim Tarihi: 27.01.2024)
- OFAC: “Sanctions Compliance Guidance for The Virtual Currency Industry”, 2021 (https://ofac.trhttps//ofac.treasury.gov/media/913571/download?inlineeasury.gov/media/913571/download?inline, Erişim Tarihi: 13.01.2025).
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
